Hieronim (Jarosz) Chodkiewicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 359-360.

Chodkiewicz Hieronim (Jarosz),h. Gryf z mie­czem (+ 1617), z linii supraślskiej, kasztelan wileński-starosta i administrator brzesko-litewski, syn Jerzego Ch., kasztelana trockiego, i Zofii z Olelkowiczów, ks. Słuckiej. W roku 1584 przebywał jako dworzanin na dworze Stefana Batorego, w r. 1588 piastował godność koniu­szego litewskiego, w r. 1593 został wojewodą mścisławskim, a od r. 1595 był kasztelanem wi­leńskim i prawie równocześnie starostą brzeskim i marszałkiem trybunału litewskiego. Był rega­listą i popierał politykę Zygmunta III na równi z hetmanem Janem Karolem Ch-czem. W woj­nie o Inflanty (w r. 1600) na ich obronę własnym kosztem wystawił zbrojne hufce (200 ludzi) i od­znaczył się jako poseł od Zygmunta w sprawie odbioru zamków inflanckich. W r. 1605 (podczas obrad sejmowych) należał on do tych senatorów, którzy decydowali o sprawie Dymitra Samozwań­ca. W rokoszu Zebrzydowskiego odegrał na Litwie oraz w negocjacjach Zygmunta III z Zebrzydow­skim znaczną rolę, stojąc bez zastrzeżeń po stro­nie Zygmunta wraz z Aleksandrem Ch-czem,. wojewodą trockim, i Janem Karolem, hetmanem w. lit. Ważną rolę odegrał również podczas wy­prawy Zygmunta III na Moskwę w 1. 1610-2, kiedy to jako kasztelan wileński z urzędu swego przebywał na dworze królowej Konstancji w Wil­nie, podczas pobytu króla pod Smoleńskiem i radą swą służył królowi. Stanowisko jego (nie­chętne całej imprezie, zwłaszcza w jej fazie po­czątkowej) w tej wyprawie Zygmunta pokrywało- się mniej więcej ze stanowiskiem hetmana Jana Karola Ch-cza. W latach następnych (1613-5 wojny o Smoleńsk wspomagał oblężony Smo­leńsk przysłanymi na pomoc posiłkami. W r. 1616 – wybrano Hieronima na sejmie warszawskim ko­misarzem do rozgraniczenia województwa podlas­kiego od Litwy. W r. 1617 (tuż przed śmiercią) – towarzyszył królewiczowi Władysławowi przed wyprawą na Moskwę aż do Krzemieńca.

Radziwiłłom niechętny, niemało przyczynił się do rozniecenia waśni domowej na Litwie jako opiekun księżniczki Zofii Słuckiej, ostatniej z ro­du, o której rękę skutecznie ubiegał się Janusz. Radziwiłł, podczaszy litewski, późniejszy rokosza­nin. Radziwiłł otrzymał ją ostatecznie wraz z wiel­kimi dobrami Zofii, spadkobierczyni całej fortuny ks. Słuckich (1600 r.), po wielkiej walce z Chod­kiewiczami, a dopomógł mu do tego Lew Sapieha,, kanclerz w. lit., który zagroził wydaniem banicji na Ch-cza, jeżeli będzie przeszkodą w planach matrymonialnych Janusza. Dopiero interwencja, króla Zygmunta cofnęła tę banicję, już rozgłoszo­ną, choć prawnie jeszcze nie przeprowadzoną. Ch. był dobrodziejem zakonu bernardynów w Wil­nie oraz jezuitów w Brześciu Litewskim. Ch. że­nił się cztery razy. Czwartą żoną (od r. 1614)była sławna “niewiasta kresowa” Zofia z Korabczewskich, wdowa po kniaziu Romanie Rożyńskim. Zmarł w r. 1617, pochowany w Brześciu Litewskim.

Kojałowicz; Niesiecki; Boniecki; Żychliński XI, 1889; Uruski; Kossakowski St., Monografie histor.-genealogiczne, W. 1859, I; Wolff A., Sena­torowie i dygnitarze W. Ks. Lit.; Enc. Pow.; W. Enc. II.; Siarczyński Fr., Obraz wieku panowania Zy­gmunta III, Lw. 1828, I; Naruszewicz A., Żywot J. K. Chodkiewicza, Bibl. Tur., Kr. 1858; Rolle J., Niewiasty kresowe. Zofia z Korabczewskich Chodkiewiczowa, W. 1883; Hirschberg A., Dymitr Samozwaniec, Lw. 1898; Sobieski W., Żół­kiewski na Kremlu, W. 1920; Strzelecki A., Sejm z r. 1605, Kr. 1921; Tyszkowski K., Odgłosy rokoszowe na Litwie, “Ateneum Wileńskie” 1923; Tyszkowski K., Wojna o Smoleńsk 1613-15, Lw. 1932; Kobierzycki St., Historia Vladislai Principis, Dantisci 1655; Vol. leg., 1859, III; Bie­lowski A., Pisma Żółkiewskiego, Lw. 1861; Chometowski Wł., Korespondencja J. K. Chodkiewi­cza, B. Ord. Kras., W. 1875, I; Arch, domu Radzi­wiłłów; Script, rer. pol., Kr. 1875, VIII; Arch, domu Sapiehów, 1575-1606, I, wyd. A. Prochaska, Lw. 1892; Rembowski A., Konfederacja i rokosz, B. ord. Kras., W. 1895, IX-XII; Czubek J., Pisma rokoszowe, Kr. 1918, II; Estr., XIV; Koresp. Hieronima Ch., drukowana w B. Ord. Kras., 1875, I (Korespondencje J. K. Chodkiewicza), w Rembow­skiego, Konfederacja i rokosz, Bielowskiego, Pis­mach Żółkiewskiego, poza tym rozprószona po ar­chiwach i bibliotekach (rkp. Czart, w Kr. 1659, rkp. B. ord. Kras. w W., 250, (310), w B. Naród, w W. (Dział rewindykowany) oraz w B. Ossolińskich we Lwowie (Arch. Sapiehów, Teki Prochaski).

Wanda Dobrowolska