Gedeon (Hryhory) Bałaban

Polski Słownik Biograficzny, t. 1, Kraków 1935, s. 250.

Bałaban Gedeon (Hryhory)(+ ok. 1618), archimandryta żydyczyński, synowiec B. Gede­ona, bisk. lwowskiego, prawosławny, jest znany jedynie z przewlekłych walk, jakie wspólnie ze swym stryjem prowadził o monaster żydyczyń­ski. Po raz pierwszy występuje jako świecki na synodzie brzeskim 1596 r. po stronie opo­zycji względem unji. Biskup lwowski odstąpił ma monaster żydyczyński, który Zygmunt III 24 XII 1596 r. na prośby metropolity unic­kiego M. Rahozy rozkazał odebrać Hrehoremu B. „jako człowiekowi świeckiemu, oraz wyklę­temu” na synodzie brzeskim za sprzeciwianie się unji. Obydwaj B-owie stawili opór. Roz­poczęła się walka zbrojna; B. zamknął się w ko­ściele i nie wychodził pomimo wezwań sta­rosty. Wynikły z tego powodu długie procesy: w sądzie grodzkim łuckim 10 X 1597 r. bez wyniku; sąd zaś asesorski 11 XII 1597 r. wydał wyrok, nakazujący oddanie monasteru, jed­nakże mnisi nie chcieli wpuścić urzędników do klasztoru. Za opór władzy sąd asesorski ska­zał wtedy 21 II 1598 r. B. na banicję. B. jed­nak nie ustąpił z monasteru, protestował, gdy król w r. 1599 nadał wieś Torokanie, nale­żącą do monasteru żydyczyńskiego, Piotrowi Arkudjuszowi. Sprawę monasieru poparła także szlachta prawosławna, która dążyła do tego, aby sejm ten zatarg rozpatrzył. W r. 1603 Zygmunt III na prośbę posłów z wojewódz­twa kijowskiego i wołyńskiego zdjął banicję z B., a sprawę majątków pozostawił do rozstrzygnięcia przyszłemu sejmowi. Faktycznie B. zatrzymał monaster, a szlachta prawosławna na sejmach 1607 i 1609 r. domagała się zwrotu Torokań B-owi. Prawdopodobnie posiadał mo­naster żydyczyński aż do śmierci, która zapewne nastąpiła w r. 1617 lub I6I8,gdyżI0V 1618 r. Zygmunt III poleca metr. unickiemu J. W. Rutskiemu przedstawić nowego archimandrytę m. żydycz. spowodu śmierci dotychczasowego.

ŻukowiczP., Sejm o w aj a borba, Petersb. 1901; Arch. Jugo-Zap. Ros., Kijów 1883, cz. 1.1 VI; Akry Zap.-Ros., Pet. 1851, IV; Opisanie dok. arch. zap. rus. unj. mitr., Pet. 1837, I, zwł. nr 415.

Kazimierz Chodynicki