Cyprian Paweł Brzostowski

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 48-49.

Brzostowski Cyprian Paweł, h. Strzemię († l688), z rodziny małopolskiej, osiadłej na Litwie w pierwszej połowie w. XVII, sekretarz królewski (od r. 1645), referendarz lit. (od r. 1650), pisarz lit. (od r. 1657) i stolnik wileński, posłował na liczne sejmy za Jana Kazimierza, Michała i Jana III. Najbardziej wsławił się, pełniąc funkcje dyplomatyczne w rokowaniach z Moskwą. W r. 1658 należał do komisji wileńskiej, która podpisała układ z Moskwą w Niemieży. Był wtedy B., jak i w latach następnych, mężem zaufania Krzysztofa Paca oraz zwolennikiem kandydatury moskiewskiej na tron polski. W r. 1658 był znowu wyznaczony do komisji dla rokowań pokojowych z Moskwą. Podobnie na sejmie w r. 1661 i 1662. Zwolna zaznacza się w tych pertraktacjach rola jego samodzielna, jak np. w l. 1663—4 w czasie rozhoworów z Moskwą, prowadzonych w Andruszewie, gdzie występował dość stanowczo przeciwko rozejmowi, chyba za zwrotem ziem, zabranych przez Moskwę. W kampanii przeciw Moskwie w r. 1664 prowadził układy z wojskiem w sprawie zapłaty żołdu. Następnie był jednym z reprezentantów Rzpltej w 9-miesięcznych »umowach andruszowskich«, zakończonych znanym układem w r. 1667. Na sejmie w tymże roku składał relację z rokowań z Moskwą. Jesienią t. r. udał się wraz z Bieniewskim do stolicy moskiewskiej dla ostatecznego podpisania układu andruszowskiego; zawarł też tamże umowę w sprawie wspólnej obrony przed Turcją, niekorzystną, gdyż dającą Moskwie możność niewypełnienia jej warunków. Uczestniczył w konwokacji 1668 r., w sejmie elekcyjnym i koronacyjnym 1669 r. W tymże roku należał do tzw. pierwszej komisji andruszowskiej, na której pod groźbą wojny tureckiej, wiszącej nad Rzpltą, musiano zgodzić się na potwierdzenie układu z r. 1667 i dalsze pozostawienie Kijowa w rękach Moskwy. Za te funkcje dyplomatyczne przyznały mu sejmy w r. 1667 i 1670 wynagrodzenie pieniężne ze skarbu państwa. Czuł jednak urazę do króla Michała, że nie otrzymał (mimo obietnicy) spodziewanego marszałkostwa nadw. lit. W 1. 1671—2 odbył »burzliwe poselstwo« do Moskwy wraz z wojewodą chełmińskim, Janem Gnińskim. Obaj posłowie ucierpieli wtedy wiele szykan ze strony Moskwy, wyzyskującej trudną ówczesną sytuację wewnętrzną i zagraniczną Polski. Ważnego celu poselstwa, zawarcia przymierza przeciw Turcji, posłowie nie dopięli; uzyskali jedynie potwierdzenie dawnych układów. Na sejmie 1673 r. wybrany był B. deputatem do trybunału skarb.-wojsk. i do Rady wojennej. Sejm konwokacyjny w r. 1674 wyznaczył go znowuż do komisji andruszowskiej, również bezowocnej. Na elekcji w tymże roku próbował wysuwać wraz z Michałem Pacem kandydaturę carewicza Fiedora do tronu polskiego. Brał udział w sejmie koronacyjnym 1676 r., wybrany wtedy deputatem do boku królewskiego.

Najważniejszą, najbardziej samodzielną misją dyplomatyczną jego życia było poselstwo do Moskwy w r. 1679, wyznaczone przez sejm grodzieński, które odprawił jako wielki poseł wraz z J. Gnińskim (młodszym), sekretarzem poselstwa. Poza głównym celem zamiany rozejmu na stały pokój na warunkach »restitutionis ablatorum« mieli posłowie zawrzeć sojusz antyturecki, stanowiący tak ważne ogniwo w łańcuchu wielkiej ligi chrześciańskiej, o której utworzenie wtedy Jan III zabiegał na wszystkich dworach w Europie. Poselstwo to trwało od lipca do grudnia 1679 r. Bojarzy moskiewscy odrzucili przede wszystkim żądanie pomocy finansowej dla Polski, gotowi już wtedy zerwać rokowania; żądali natomiast od Polski natychmiastowego podjęcia wojny z Turcją, choć sami w tajemnicy nawiązali już z nią rokowania. B. uzyskał w ostatniej chwili jeszcze zgodę na wysłanie gońca do Polski po nowe instrukcje. Gdy te jednak (uchwalone przez Radę sen. w Jaworowie) nie zmieniły zasadniczo sytuacji, rokowania dalsze nie dały wyniku; zamknięto je tedy, wyznaczając termin nowych. — B. nabył w tych misjach dużo doświadczenia i poznał doskonale środowisko polityczne moskiewskie; nie zabłysnął jednakże szczególnym talentem dyplomatycznym. W r. 1683 ponownie wybrany do komisji moskiewskiej, opóźniał swój przyjazd na miejsce zborne do Kadzynia i narzekał na podskarbiego Ben. Sapiehę, że mu nie chce wypłacić pieniędzy ze skarbu na podróż. W ostatecznych rokowaniach o »wieczny mir« udziału nie brał. Oddany domowi Paców, dbał zarazem o poprawne stosunki z Janem III. W r. 1681, w głośnej sprawie małżeństwa Radziwiłłówny z Hohenzollernem, dał się

[s. 49]

przekupić Brandenburczykom. Następnie jednak, dostawszy krzesło w senacie jako kasztelan trocki, przeszedł na stronę dworu (1681). W trzy lata potem otrzymał województwo trockie. Ponadto był starostą miadziolskim, oszmiańskim, subockim, orańskim, oziackim, daugowskim i bystrzyckim. Hojnymi fundacjami obdarzył kolegium jezuitów w Mińsku i Akademię Wileńską. Zmarł w r. 1688.

Niesiecki; Boniecki; Uruski; Wolff, Senatorowie; Zamysłowskij E., Snoszenia Rossii z Polszej w carstwowanie Fieodora Aleksiejewicza, Żurnał Min. Nar. Prosw., Pet. 1888, t. 255, s. 472 i n.; Sapiehowie, Pet. 1891–4, II, III; Darowski A., Szkice historyczne, Pet. 1894, I 33/4, Pet. 1895, II 372 i n., 393–407, 425–90, 495 i n., 502 i n.; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898, II 140; Konarski K., Polska przed odsieczą wiedeńską, W. 1914; Kubala L., Wojna brandenburska, Lw. s. a. 32; tenże, Wojna duńska, Lw. 1922; Piwarski K., Dyplomacja polska za Jana III, Polityka Narodów, W. 1933/4; Woliński J., Komisja andruszowska 1674 r., Księga ku czci M. Handelsmana, W. 1930; Załuski A. Chr., Epistolae histor.-famil., Brunsberga 1709, I 356; Vol. leg., IV 217, 599, 669, 787, 879, 985, 1038; VI, 30, 46, 86, 101, 140, 241, 334, 352, 685, 687, 731; Malinowski M. i Przeździecki A., Źródła do dziejów polskich, Wil. 1844, II 362; Chrapowicki J. A., Diariusz, W. 1845, passim; Baliński M., Pamiętniki histor., Wil. 1859, 115, 116, 128; Theiner A., Monuments relatifs aux règnes d’Alexis etc., Rzym 1859, 173–96; Skrzydylka Wł., Listy Jana III, Kr. 1870, 15/16, 31;. Akty jużnoj i zapadnoj Rossii, Pet. 1865, III, VII; Kluczycki Fr., Pisma do wieku Jana Sobieskiego, Kr. 1880, I, 12; Urkunden u. Actenstücke, Berlin 1926, XXII; Rkp. Muzeum Czart. 177, 410, 412, 419, 2114; Rkp. B. O. Krasińskich 278, 280, 343, 346, 347, 3099; Rkp. B. Narod. Teka Narusz. XVI.

Kazimierz Piwarski