Adam Brzostowski

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 46-47.

Brzostowski Adam, h. Strzemię (1722—1790), kasztelan połocki, konfederat barski, był synem Konstantego Benedykta, pisarza w. lit., późniejszego kasztelana mścisławskiego (1682—1724), i Teresy Woynianki. Od dziecka nosił tytuł starosty daugowskiego, kształcił się w Wilnie u pijarów, a już w r. 1738 posłował na sejm warszawski z powiatu kowieńskiego. 25 II 1743 poślubił Genowefę Ogińską wojewodziankę trocką. W r. 1744 zabiegał o protekcję M. Radziwiłła do obozieństwą lub łowiectwa litewskiego, lecz bez skutku; za to zrobiono go w Słonimie posłem na sejm grodzieński t. r.; 16 VIII 1748 mianowany generał-majorem kawalerii, wkrótce gen.-lejtnanntem piechoty, posiadane pułkownikostwo odstąpił krewnemu Michałowi. W dobie walk stron­niczych między Czartoryskimi i Radziwiłłami zbliżył się do tych ostatnich i podpisał nawet z nimi w Iwiu 15 VI 1756 r. nierozerwalne przymierze. Starał się zresztą unikać w tych wal­kach skrajnych zapędów i w r. 1758 przyjął la­skę kompromisowego trybunału wileńskiego. W czerwcu t. r. dał mu król kasztelanię połocką, a potem order orła białego; był później zalecany do pieczęci małej litewskiej, ale bez skutku. Kolejno uzbierał starostwa: mołodkowskie, mścibowskie (1763), sokołowskie, kazuńskie, pod koniec wołkowyskie (1766). Wywdzięczając się dworowi za tyle dobrodziejstw, na radach se­natu 1758, 1762 i 1763 bronił postulatów dworu, odciągnął w r. 1760 od »familii« na stronę Mniszcha podkanclerzego Michała Sapiehę, zięcia M. Czar­toryskiego, a w r. 1763 pospołu z Adamem Kra­sińskim, biskupem kamienieckim, jako komisarz królewski przyczynił się do zwycięstwa radziwiłłowców na reasumpcji trybunału wileńskiego. Uczestniczył w zjeździe białostockim (lipiec 1763) wszystkich koryfeuszów obozu saskiego w tym samym zespole, który później kierować będzie konfederacją barską; podpisał 7 V 1764 r. z 21 innymi senatorami i 46 posłami manifest J. Kl. Branickiego przeciw gwałtom Czartoryskich i Rosjan; jesienią razem z A. Krasińskim uznał Stanisława Augusta i po dwóch latach wszedł do komisji skarbowej litewskiej. Jednak po rozwią­zaniu konfederacji Czartoryskich wybierał się z biskupem do Drezna, niewątpliwie po to, aby zapraszać Sasa na tron polski. Należał do kon­federacji radomskiej i do delegacji traktatowej, której uchwały podpisał wraz z rosyjską gwa­rancją i równouprawnieniem dysydentów.

Na wiadomość o konfederacji barskiej prze­niósł się do Czarnożył w Wieluńskie, aby ra­zem z Krasińskim, Wesslem i in. politykami or­ganizować ruchawkę w Małopolsce i Wielkopolsce (zupełnie mylna jest informacja Bartoszewicza o aresztowaniu jego jako regalisty przez Bęklewskiego). Do Generalności bialskiej przystąpił otwarcie, gotów nawet posłować do Wiednia

[s. 47]

(w grudniu 1769), ale sprzeciwili się tej misji Pac i Bohusz. Kasztelan dla bezpieczeństwa przesiadywał głównie w Byczynie i Lublińcu, skąd utrzymywał bliski kontakt z Józefem Zarembą. Namiętnych dążeń detronizatorskich Wessla nie pochwalał, na sentymentalny stosunek żony do biskupa kamienieckiego, jak i na jej wielką dyplomację w Dreźnie, patrzał cierpliwie, póki się nie załamały dążenia konfederacji. Wów­czas, zgnębiony sekwestrem dóbr, zrażony do Saksonii, zmusił żonę do powrotu i sam wrócił do Warszawy 1773 r. z recesem. Chociaż dwaj synowie B-go pozostali na emigracji, dobra jego uwolniono z sekwestru, bo też kasztelan zrezy­gnował z polityki, a w r. 1776 także z kasztelanii.; Swą Białozorkę na Wołyniu erygował jako mia­steczko z czterema jarmarkami; wybudował tam dwa kościoły i podejmował w r. 1781 króla Po­niatowskiego. Na stare lata osiadł znów w Czar­nożyłach, które wziął w spadku pośrednio po kanclerzynie Szembekowej. Litwin ogromnego wzro­stu, ale bez temperamentu, powściągliwy i roz­sądny (chwalił w r. 1762 dzieło Konarskiego), zawdzięczał burzliwą przeszłość wojowniczej tor. nie. Z synów jego Aleksander był posłem wołkowyskim na sejmy r. 1776 i 1788, potem kasztela­nem mazowieckim, Jan był brygadierem, Michał, spiskowiec i patriota, był ostatnim starostą puńskim; Ksawery – starostą daugowskim, a później hrabią pruskim (1798). W konfederacji zdaje się brali udział (1771) Ksawery i pułkownik Ro­bert, brat Pawła i Stanisława, gdy jednocześnie ich siostra Konstancja była żoną prześladowcy konfederatów, rosyjskiego pułkownika Bazylego Kochowskiego.

Zł. Księga II; Kossakowski, Monografia I; Konopczyński, Polska w d. wojny siedm. 2 t., W. 1909; 11; tenże, Mrok i świt. Studia historyczne, W. 1911; tenże, Konf. barska, I, W. 1936. Pamiętniki Matusiewicza, 4 t., W. 1876, i T. Sapieżyny (wyd. Konopczyński, Lw. 1914); Vol. Leg. VII 554, 868; Diariusz s. 1780, 114; Listy B. do Mniszcha w rpk B. Czart.; do J. Zaremby w B. Kórnickiej; do A. Krasińskiego w B. Czart; do K. Radziwiłła w Arch. Ord. Nieświeskiej; Herbarz J. Wolffa rp. B. Kras. 3653.

Władysław Konopczyński