Aleksander Krzysztof Chodkiewicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 355.

Chodkiewicz Aleksander Krzysztof,h. Gryf z mieczem (+ 1676), ostatni bp wendeński, kanonik wileński. Był synem (najstarszym) Krzy­sztofa, wojewody wileńskiego, oraz Elżbiety z Kiszków, wojewodzianki mścisławskiej. Wcze­śnie obrawszy stan duchowny, po otrzymaniu święceń mniejszych wszedł do kapituły wileń­skiej, gdzie został instalowany na kanonika 19 VI 1634. Jako delegat kapituły podpisał elekcję Jana Kazimierza. W r. 1649 otrzymał nominację na biskupstwo wendeńskie, którego jednak z po­wodu wojen szwedzkich nie objął. Był ostatnim bpem wendeńskim, gdyż na mocy traktatu oliwskiego (1660) stolica biskupia Wenden (Kieś) wraz ze znaczną częścią Inflant odeszła pod władztwo szwedzkie. W r. 1652 był wybrany na prezydenta kapituły. Podczas najazdu moskiew­skiego lat kilka spędził poza Wilnem “na tułactwie”. W r. 1661 po śmierci bpa Zawiszy otrzy­mał od kapituły delegację do sprawowania funkcji biskupich z wyjątkiem udzielania święceń kapłań­skich. Posiadał parafie w Grodnie, gdzie zabiegał o powiększenie funduszu kościelnego, oraz w Remigole, Pobojsku, Oniksztach, później nadto był proboszczem kaplicy św. Kazimierza. Większej jednak roli w życiu politycznym i kościelnym nie odegrał, nie był gorliwy o chwałę Bożą ani skru­pulatny w zarządzie swych beneficjów. W r. 1666 miał ostry zatarg z kapitułą o niedopuszcze­nie wizytatorów do obejrzenia Remigoły, Pobojska i Onikszt i o wydzierżawienie świeckim dóbr kościelnych, gdzie działy się gorszące nieporządki: kobietom rozdawano bieliznę kościelną, a Żyd miał klucze od kościoła. Za karę pozbawiono Ch-cza na okres 2-letni głosu w kapitule i docho­dów w ciągu roku. Do zgody doszło w r. 1667. Później w r. 1674 spotkał się Ch. z zarzutem, że jako proboszcz zaniedbał kaplicę św. Kazimie­rza; miał nadto zatarg o zapis z plebanii remigolskiej. Umarł 1 X 1676.

Bartoszewicz J. w Enc. Org. (przedruk u Żychlińskiego, XI); Podr. Enc. Kośc.; Niesiecki; Boniecki; Uruski; Hylzen J. A., Inflanty, Wil. 1750, 356; Kurczewski J. ks., Biskupstwo Wil., Wil. 1912; tenże, Kościół Zamkowy, Wil. 1908-16, I i III; Acta Capituli Viln. X-XVI w Arch. Kapituły Wil.

Ks. Czesław Falkowski