Aleksander Chodkiewicz

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 354-355.

Chodkiewicz Aleksander, herbu Kościesza (uro­dzony około 1457 , + 1549), wojewoda nowogrodzki, syn wojewody kijowskiego Iwana i Zofii ks. Bielskiej. Służbę publiczną rozpoczął w roku 1495 na dworze królewskim. W roku 1502 zo­stał koniuszym nadwornym, a w roku 1506 marszałkiem hospodarskim. Posądzony o współudział w spisku Glińskiego, został w lutym 1509 zaaresz­towany i osadzony w więzieniu wraz z kilku in­nymi panami litewskimi. Posądzenie było, zdaje się, niesłuszne, to też po dwóch latach (w maju 1511) odzyskał wolność a wraz z nią i łaskę mo­narchy. Wszedłszy ponownie do grona panów Rady, w okresie drugiej wojny moskiewskiej posłował dwukrotnie do Polski: pierwszy raz w marcu 1513 z Olbr. Gasztołdem do przebywającego w Poznaniu króla celem wezwania go do powrotu na Litwę i wystarania się o pomoc zbrojną Korony. Po upadku Smoleńska sejm litewski w marcu 1514 wysłał powtórnie Ch-cza do Korony z prośbą o jak najrychlejsze przygotowanie posiłków. Stanąwszy w Piotr­kowie na sejmie, zdołał Ch. uzyskać zgodę na odłożenie pertraktacyj o unię aż do czasu zawarcia pokoju z Moskwą i obietnice realnej pomocy zbrojnej, którą też rzeczywiście wysłano Litwie. Podczas trzeciej wojny z Moskwą Ch. wespół z Pawłem Naruszewiczem sprawował nadzór nad ściąganiem podatku. Dla utrzymania zdobytej w r. 1535 Siewierszczyzny polecił król ufortyfikować szereg zamków. Ch-wi powierzono umoc­nienie zamku w Poczapie, co jednak, z powodu rychłej utraty Siewierszczyzny, nie doszło do skutku.

Ch. brał również kilkakrotnie udział w komi­sjach do poprawy i ścisłego wyznaczenia granic Litwy: w r. 1516, 1532 i 1537 z Koroną, a w r. 1545 z Prusami. Gorliwy wyznawca obrządku wschodniego, poczynił zapisy na rzecz mona­styru w Supraślu (1495 i 1530). W r. 1530 zo­stał wespół z Jerzym ks. Słuckim i Iwanem Hornostajem mianowany opiekunem metropolii ki­jowskiej. Po objęciu wielkorządztwa Litwy przez Zygmunta Augusta został Ch. mianowany w paź­dzierniku 1544 wojewodą nowogrodzkim. Przed­tem jeszcze w r. 1529 otrzymał starostwo brze­skie. Z rozległych posiadłości własnych i nadanych obowiązany był Ch., według rejestru popisowego z r. 1529, stawić się na wojnę w 200 koni, co od­powiadało posiadaniu 1600 rodzin służebnych. Poza dobrami dziedzicznymi czerpał Ch. do­chody z licznych dzierżaw włości hospodarskich, jak z puńskiej (1501-11), ostryńskiej (1518-22), wilkiejskiej (1522-44), knyszyńskiej (1530-44), użlkiejskiej (1536) i starostwa brzeskiego (1529-1549). Zmarł 28 V 1549; pochowany został w Supraślu. Z żony Wasilissy Jarosławiczówny pozo­stawił czterech synów (Iwana, Grzegorza, Hieronima i Jerzego) i dwie córki (Zofię i Aleksandrę).

Boniecki, Poczet rodów; Halecki O., Dzieje unii, 1920, II; Kolankowski L., Zygmunt August, Lw. 1923; Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne, wyd. 11,1876, I; Kuźmińska M., Olbracht Marcinowicz Gasztold, “Ateneum Wi­leńskie” 1927/8, IV, V; Lubawski M., Litowsko-russkij sejm, 1900; Radzimiński Z. L., Sprawa odrębnego pochodzenia Chodkiewiczów litewskich i białoruskich, “Roczn. Pol. Tow. Herald.” we Lwowie, 1926/7, VIII; Acta Tomiciana, I, II, VII, Arch. ks. Sanguszków w Sławucie, III, IV; Akty jużnoj i zap. Rossii, 1863 I; Akty zapadnoj Rossii, 1848, I; Downar-Zapolski M. B., Polsko-Litowskaja unija, 1897; Obolenski-Daniłowicz, Kniga posolskaja mietr. W. K. L., 1843, I, II; Kojałowicz A., Hi­storia Lithuaniae; Malinowski J., Sbornik mate­riałów otnosj. k. istorij panow-rady, 1901; Litowskaja metrika, 1.1 (Russk. Istor. Bibl., t. 20), 1903; Archeogr. Sbornik dokumentów otn. k istorii sjewiero-zap. Rusi, t. 1, 5, 7, 9, 11; Pamjatniki dipłom. snoszenij Mosk Gosud. s Polsko-Litowskom (Sborn. Imper. Russk. Istoricz. Obszczestwa, t. 35, 59); Arch. Główne Akt Dawnych: Metryka Lit. (kopie), t. 191-210.

Józef Jasnowski