Aleksander Chodkiewcz (II)

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 355.Chodkiewicz Aleksander, h. Gryf z mieczem (+ 1626), woj. trocki. Starszy brat Jana Karola, wychowywał się z nim razem i wyjechał w r. 1586 do jezuickiej akademii w Ingolstadcie, gdzie stu­diował filozofię i prawo. W maju 1588 r. ogłosił dru­kiem i obronił dysputację: De communibus naturalium rerum principiis.Jesienią 1589 r. wyjechał z Ingolstadtu na dalsze studia do Włoch. Był w Uniwersytecie Padewskim, lecz nie wiele mógł skorzystać, gdyż po kilku miesiącach zawieszono tam wykłady. Był też w Wenecji, skąd w pierw­szej połowie 1590 r. wrócił na Litwę. 18 V 1592 dokonał z bratem podziału schedy, przy czym przypadła mu w udziale rezydencja w Myszy i hrabstwo Szkłów. Jako poseł brał udział w sej­mie 1595 r., a w sierpniu 1596 był członkiem ko­misji do rokowań o przymierze z cesarzem. Na zjeździe słonimskim 1597 przemawiał w imieniu króla. W roku 1599 zapewne wziął udział w nie­doszłej wojnie Chodkiewiczów z Radziwiłłami, w roku następnym towarzyszył bratu ze zbroj­nym pocztem na wojnę wołoską, a niewątpliwie też poparł go w Inflantach w r. 1601. Towarzy­szył mu w kampanii inflanckiej 1602/3 r. z rotą 150 usarzy. Rota jego znalazła się też pod Kircholmem 1605 r. 15 II 1605 wszedł do senatu jako wojewoda trocki. W przeciwieństwie do brata utrzymywał poprawne stosunki z Radzi­wiłłami birżańskimi. W czasie rokoszu wierny królowi, pod Janowcem gorliwie pracował nad ugodą i przyprowadził przywódców rokoszu do przeproszenia króla. Stosunki z bratem grun­townie popsuły się, gdy zbliżył się do najzaciętszego wroga hetmana – Janusza Radziwiłła, ostro występował przeciw jezuickim sympatiom het­mana i zraził go sobie ożenkiem z mieszczanką Katarzyną Korniaktówną (1609). Do antago­nizmu przyczyniła się zapewne też ambicja star­szego brata, urażona karierą młodszego, i niepo­rozumienia majątkowe. Dopiero pośrednictwo Hieronima Ch-cza musiało się przyczynić do zała­godzenia sporów. W r. 1613 był A. Ch. deputatem do zaspokojenia skonfederowanego żołnierza. W życiu politycznym udziału już nie brał. Po śmierci brata (1621) zajął się jego pogrzebem i zaopiekował żoną. W 1. 1624-5 ożywił nieco swą działalność, broniąc na sejmikach orszańskich zwalczanego przez dwór hetmana Krzysztofa II Radziwiłła. W r. następnym nie żył. Jedyny syn jego umarł młodo, córka Eufrozyna wniosła Szkłów i Mysz jako wiano Prokopowi Sieniawskiemu.

Boniecki; Uruski; Enc. Org.; Kossakowski, Monografie I, W. 1876; Estr.; Czapiewski P., Polacy na studiach w Ingolsztacie, P. 1914, 29, 64; Dobrowolska W., Młodość Zbaraskich, Przemyśl 1926; Korzon, Dzieje wojen, II; Strzelecki A., Sejm 1605, Kr. 1922; Czubek, Pisma polit. Rokoszu Zebrzydowskiego, Kr. 1918; Script, rer. pol., VIII i XX; Korespondencje J. K. Chodkiewicza, wyd. W. Chomętowski, W. 1875,61,66,90,109,123-41, 170; Vol. leg., III 18; Arch. Gł., Metryka Kor., 152, f. 90; 32 listy A. Ch. w Arch. ord. Nieświeskiej; .listy otrzymane przez A. Ch. w B. Naród., Coli. Aut. 224 i n.; Arch. Skarb., Rachunki Sejm., 35.

Stanisław Herbst