Aleksander Chalecki

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 246-247.

Chalecki Aleksander, h. wł. (f przed 12 X 1651), marszałek lidzki, syn Dymitra, podskarbiego w.

[s. 247]

lit., i Reginy z Dybowskich; kształcił się na Uni­wersytecie Lowańskim u Justusa Lipsiusa razem z bratem Mik. Krzysztofem; odznaczał się »wysoką erudycją« a zwłaszcza »wielką wymową«, o której świadczą różne jego mowy okolicznoś­ciowe a zwłaszcza kariera parlamentarna. Po powrocie do kraju był najprzód dworzaninem Zygmunta III, od którego w r. 1609 dostał Rostowlany w Grodzieńskim, zanim jeszcze 5 VI 1612 bracia podzielili się majątkami rodzinnymi. Ojciec jego pierwszej żony Anny, sekretarz kró­lewski Maciej Borzymiński, odstąpił mu wój­tostwo wileńskie, na którym 28 X 1610 zatwier­dził go król, podkreślając jego »morum doctrinae – que elegantiam«. Mieszczanie obawiali się jednak, aby ten urząd nie przeszedł na stałe w ręce szla­checkie, i skarżyli się na niego przed królem, aż 31 III 1620 już jako sekretarz Zygmunta III zrzekł się za jego zgodą wójtostwa na rzecz ma­gistratu wileńskiego. 7XII 1623 został marszał­kiem lidzkim; brał odtąd żywy udział w życiu sejmikowym tego powiatu, a na sejmie 1627 r. był marszałkiem izby poselskiej. Ważny ten sejm uchwalił zaniknięcie portów na czas wojny ze Szwedami, czemu jeszcze na sejmie poprzednim sprzeciwiali się Litwini, wśród nich brat mar­szałka Mik. Krzysztof. Wybrano też komisarzy wojennych, a jednym z nich został Aleksander Ch. Posłował również na sejm 1629, a 1628—32 r. kilkakrotnie zasiadał w Trybunale wileńskim, który powierzył mu m. i. (XII 1628) udzielenie »responsu« Krzysztofowi Radziwiłłowi, licząc się może z tym, że z hetmanem w lit. łączyły Ch-go od r. 1613 bliskie stosunki sąsiedzkie. W r. 1632 spotykamy go wśród elektorów Władysława IV, w dalszych natomiast latach słychać tylko o róż­nych jego sprawach majątkowych. Jako marszałek lidzki występuje jeszcze 1650 r. Między r. 1634 a 1638 ożenił się powtórnie z Halszką Rajecką, wojewodzianką mińską, II v. Tryzniną, III v. Po­tocką, z której zostawił synów. Eustachego, do­minikanina, i Gedeona Aleksandra, starostę no­wosielskiego.

Kot St., Stosunki Polaków z Uniw. Lowańskim, Lw. 1927,11; Kowalenko W., Geneza udziału Wilna w sejmach Rzpltej, »Ateneum Wil.« 1926, 345, 1927, 130; Kraszewski J. I., Wilno, 1841, III 219, 224, 231/2; Vol. leg., III 266,276, 315; Szelągowski A., O ujście Wisły, Lw. 1905, 201; Ks. Krzysztofa Ra­dziwiłła sprawy wojenne i polit., 588; »Rocznik Tow. Herald. « 1908/9, I; Archeogr. Sbornik IX; Akty wił. kom., IX, X, XI, XV; Archiwum Nieświeskie, teka 43, kop. 338 nr 1899 (18 listów z lat 1613—30, przeważnie do Krzysztofa Radziwiłła), dok. domów obcych (akta sprzedaży 1619—24), akta publ. XV 197 (mowa na zaręczynach Małachowskiego); rkp. Kras. 105, f. 147 (mowa w trybunale); rkp. B. Wil. Tow. Przyj. Nauk, nr 80, s. 49—63 (2 mowy na weselu Aleks. Radziwiłła, stolnika lit.); Archiwum Tyzenhausów (B. Przezdzieckich), t. 135, s. 3: akta sądowe i majątkowe w B. Uniw. Wil. t. 6, nr 27 (1634—47) i w zbiorach dyr. Al. Czołowskiego we Lwowie.

Oskar Halecki