Walijski bohater Ukrainy uznany w ojczyźnie

Brytyjczyk, który został bohaterem na Ukrainie, ponieważ pisał prawdę o wielkim głodzie w latach 30-tych, został uhonorowany przez swój dawny uniwersytet.

Reporter Gareth Jones urodził się w Barry (Walia) i ukończył uniwersytet Cambridge w Anglii. Do niedawna jego imię było praktycznie nieznane na Zachodzie. Ale na Ukrainie obdarzany jest najwyższym szacunkiem.

W latach 1932-33 Ukraina cierpiała straszny, wywołany przez ówczesne sowieckie władze głód. Uważa się, że zmarło wtedy 7-10 milionów ludzi. Dziś Ukraina używa nowatorskich reportaży Garetha Jonesa, gdy stara się aby społeczność międzynarodowa dowiedziała się o głodzie znanym tam jako Hołodomor, czyli ludobójstwo.

Teraz, po raz pierwszy, odwiedzający bibliotekę Wren mieszczącą się w Trinity College, Cambridge, mogą obejrzeć osobiste dzienniki reportera opisujące to, co zobaczył. Składają się one z kilku małych książek z obserwacjami i notatek z rozmów z ukraińskimi rolnikami, poprzeplatanymi przypadkowymi rosyjskimi lub ukraińskimi słowami.

Typowy wpis brzmi: “Nie ma chleba – od ponad dwóch miesięcy nie mają chleba – wielu umiera. W pierwszej wiosce nie mają już ziemniaków i nawet buraki się kończą”.

Dzienniki zostały odkryte w 1990 w ich starym domu, w Walii, przez siostrzenicę dr Margaret Siriol Colley. W tym czasie w Wielkiej Brytanii i na zachodzie Hołodomor podobnie jak inne tragiczne rozdziały sowieckiej historii był praktycznie nieznany ludziom spoza społeczności ukraińskiej. Nawet na samej Ukrainie, ludzie zaczęli mówić o “Wielkim Głodzie” w ostatnich latach komunizmu. Po dziś dzień Hołodomor pozostaje drażliwym tematem nie tylko dla polityków, ale również dla niektórych zachodnich historyków.

Reportaż

Reportaże Garetha Jonesa z wiosek położonych wokół Charkowa, ówczesnej stolicy sowieckiej Ukrainy, pomagają opowiedzieć historię bardzo różniącą się od oficjalnych sowieckich relacji.

Jones opuścił Cambridge w 1929. Jego First Class Honours Degree[1]z francuskiego, niemieckiego i rosyjskiego okazały się bezcenne w późniejszych latach.

Jego rosyjski, co przyznają nawet jego przeciwnicy, był doskonały, a jego ucho dostatecznie wytrenowane, aby porozumieć się z ukraińskojęzycznymi rolnikami wschodniej Ukrainy (dziś ten obszar jest w większości rosyjskojezyczny).

Po studiach został doradcą ds. zagranicznych byłego premiera Lloyda George’a.

Jones odwiedził Związek Radziecki trzy razy w latach 1930 – 1933. Jego raporty na temat Planu Pięcioletniego Stalina i ogólnej sytuacji w Związku Radzieckim stawały się coraz bardziej krytyczne. W marcu 1933 nielegalnie przekroczył granicę sowieckiej Ukrainy, aby przekonać się na własne oczy, czy raporty o głodzie na terytorium zwanym “spichlerzem Europy” były prawdziwe.

Głód

Zastał przerażającą sytuację. Jego artykuły w gazecie “The Times” nie poruszyły jednak opinii publicznej, podobnie jak artykuły w “The Manchester Guardian” innego brytyjskiego dziennikarza, Malcolma Muggeridge’a.

Wielu stacjonujących w Moskwie zagranicznych korespondentów wolało publikować podobnie brzmiące zaprzeczenia o głodzie, który był częścią planu Józefa Stalina, aby zniszczyć opór rolników przed kolektywizacją rolnictwa.

Na przykład brytyjski reporter Walter Duranty, piszący dla “The New York Times”, w swoim artykule “Peasants Hungry, Not Starving” (“Głodni rolnicy, nie umierający z głodu”) zaprzeczył raportom Jones’a o głodzie i twierdził, że plan pięcioletni Stalina był wielkim sukcesem, pomimo “pewnych drobnych trudności”.

Obecnie uważa się, że Duranty pisał bezkrytyczne reportaże, często stojące po stronie propagandy Stalina. Wielu zachodnich historyków uważa go za kłamcę.

Szpiegostwo

Nikt nie bronił publicznie Jonesa po ukazaniu się artykułu Duranty’a. Co więcej “The New York Times” przez miesiąc nie opublikował nawet odpowiedzi Jonesa na artykuł.

Ameryka, wciąż podnosząca się po Wielkim kryzysie, nie chciała słuchać nieprawdopodobnej historii o rządzie, choćby komunistycznym, celowo głodzącym na śmierć swoich własnych obywateli. Ponadto, wielu prosowieckich zachodnich intelektualistów tego czasu, m. in. pisarz George Bernard Shaw głosiło swój podziw dla Związku Sowieckiego.

Raporty Jonesa o wysiedleniach, głodzie i śmierci w czasach, gdy zachód kupował tanie sowieckie zboże i inne produkty spożywcze, nie zmienił ich zdania.

Pomimo że jego reportaże miały tak znikomy wpływ, Jones został oskarżony o szpiegostwo i wydalony ze Związku Radzieckiego. Wyjechał na daleki wschód i, jak twierdzi jego rodzina, został zamordowany w podejrzanych okolicznościach w Mongolii Wewnętrznej w 1935. Miał zaledwie 30 lat.

Dopiero dziesięciolecia później, w listopadzie 2008 roku on i Malcolm Muggeridge zostali pośmiertnie odznaczeni Ukraińskim Orderem Wolności podczas ceremonii w Westminster Central Hall w Londynie.

Źródło: BBC

Opracowanie: Alina Lencznerowicz