Stalinizm w opowieściach swoich ofiar

„ Szepty. Życie w stalinowskiej Rosji” Orlando Figesa – to życie pod rządami Stalina ukazane poprzez setki świadectw Rosjan, którzy przeżyli terror i wojnę.

Opisać historie tych, o których się nie mówi, gdyż ich nazwiska i twarze zostały zapomniane. Taki może być leimotiv książki Orlando Figesa, która jest zarazem dokumentem i opowieścią o codziennym życiu, a raczej o przeżyciu w stalinowskiej Rosji. Brytyjski historyk dał już przejmujący obraz sowieckiego przewrotu, przeplatany opisami pojedynczych losów ludzkich w książce “Tragedia narodu: Rewolucja rosyjska 1891-1924”, a “Szepty” są niejako nawiązaniem do tego dzieła.
Dzięki setkom świadectw Rosjan różnego pochodzenia, Orlando Figes przedstawia w “Szeptach” historię Rosji z punktu widzenia osób anonimowych. Francuski pisarz Emmanuel Carrère pisze we wstępie do “Szeptów”: “Figes współpracował z Memoriałem, rosyjskim stowarzyszeniem zajmującym się dokumentowaniem represji stalinowskich utworzonym w 1988 ku pamięci 25 milionów osób, które nie tylko zostały zabite, ale również rozmyślnie wymazane z pamięci. Ich upamiętnienie polega w pierwszej kolejności na przywróceniu im tożsamości”.

Nowy obywatel

Siłą książki Figesa jest to, że wymyka się ona konwencjonalnemu podejściu do stalinowskich czasów. Autor nie stara się dowieść potworności stalinowskiego reżimu – dokonano już tego dawno temu – ale pragnie ukazać, w jaki sposób przetrwali zwykli ludzie: czym się żywili w czasach powszechnego głodu, gdzie mieszkali, jak pracowali i jak zakładali rodziny. Figes, który rozpoczyna akcję książki w czasie rewolucji, przywiązuje duże znaczenie do kwestii kolektywnego mieszkania, które rozwija się w latach 20. i ma na celu nie tylko zlikwidowanie biedy, ale również stworzenie nowego modelu obywatela. Autor “Szeptów” skupia się na latach 30. kiedy pojawia się nowa klasa urzędników ciesząca się przywilejami oraz oddana całkowicie Stalinowi. Poprzez świadectwa biednych ludzi, którzy budzili się w nocy na najmniejszy dźwięk nadjeżdżającego samochodu, spodziewając się w każdej chwili zatrzymania, Figes ukazuje czasy wielkiego terroru w 1937 r. Ponadto oddaje głos dawnym komunistom, na przykład bliskim poety Konstantina Simonowa, którego utwory dodadzą odwagi milionom żołnierzy odzyskującym ziemie rosyjskie.

Bezgraniczne zaufanie

Orlando Figes podkreśla, że zbrodniczy reżim był również wykorzystywany w dobrej wierze przez ludzi, którzy wierzyli w surrealistyczną rzeczywistość sowieckiego raju szerzoną przez propagandę. Mieli oni tak bezgraniczne zaufanie do Partii, że po zatrzymaniu potrafili donosić na samych siebie.

Zdumiewający jest rozdział “Czekaj mnie” poświęcony wojnie. Figes opisuje, jak ludzie zmiażdżeni terrorem i gotowi z nienawiści do reżimu przejść na niemiecką stronę, nawracają się w kilka dni. “Nie walczą dla nas, lecz dla Rosji” – powie Stalin. W wierszu “Czekaj mnie” Konstantin Simonow pisze słowa, które recytują miliony żołnierzy myśląc o swoich żonach czy dziewczynach: “Czekaj mnie, a ja powrócę, tylko bardzo czekaj. Czekaj mnie, a wrócę zdrów, śmierci mej na złość”. “Szepty” są zatem wielką książką o nadzwyczajnej sile ludzi, którzy nie dali się zgładzić.

Le Figaro.fr/Kresy.pl

Tłumaczenie: Joanna Korol

W Polsce książkę Orlando Figesa wydało Wydawnictwo Magnum– www.magnum.it.pl