Polacy w Estonii

Estonia jest małym krajem. Zrozumiałe jest więc, że i nasza Polonia nie jest zbyt liczna. Z tego względu często bywa pomijana. Zwraca się uwagę na liczniej reprezentowane Polonie w innych krajach.

Polacy w Estonii nigdy nie stanowili pod względem wielkości znacznej grupy mniejszościowej. Choć tradycje zrzeszania się Polaków sięgają XVI wieku. W latach 1802-1918 studenci tworzyli pierwsze organizacje polonijne, w głównej mierze stworzone po to, by krzewić polską kulturę i tradycje. Najbardziej znana była organizacja “Polonia” (“Ogół”). W 1930 roku, dzięki patriotyzmowi i zapało tutejszych Polaków, powstało Towarzystwo Kultury Polskiej. Zostało ono zlikwidowane przez władze radzieckie 1 kwietnia 1940 roku.

Po długim okresie niebytu, można się było spodziewać, że żadna polska organizacja nie będzie utworzona. Głównym powodem przyjazdu Polaków do Estonii była chęć zarobku. Przybywali do pracy Polacy z Ukrainy, Białorusi, Polski. Wszyscy podlegali rusyfikacji. Rzadko utrzymywali kontakty z Ojczyzną. Skutkiem tego było oderwanie od polskiej tradycji, kultury. Polacy bali się głośno mówić o swoich korzeniach. Reżim komunistyczny wyzwalał w ludziach strach. Dlatego zazwyczaj nie przyznawali sie do swojego pochodzenia. I z tego też powodu trudno było ustalić dokładną liczbę Polaków. Nierzadko dochodziło do paradoksalnych sytuacji, kiedy to w jednym zakładzie pracowało jednocześnie kilkunastu Polaków nie mających pojęcia o tym fakcie.

Rok 1989 był rokiem odrodzenia. Powstało Towarzystwo Kultury Polskiej, zorganizowane dzięki zapałowi pana Janusza Łapiana. Były to pierwsze śmiałe kroki po ponad 50- letnim śnie. Działalność towarzystwa miała charakter kulturalno-towarzyski. Później zarejestrowano je jako Związek Polaków, posiadający swój status, flagę, symbol i pieczątkę. Nie jest on organizacją dochodową. Celem jest tworzenie i utrzymywanie łączności między Polakami, poprzez działalność narodową i kulturalną, czego wyrazem jest kultywowanie polskich zwyczajów i tradycji. Wraz z odzyskaniem wolności Polacy chętnie deklarują swoje pochodzenie.

Mimo, że jest nas mało, wszyscy czujemy się bardzo związani z Polską, czujemy się Polakami, jesteśmy z tego dumni. Staramy się naszą polskość kultywować, a Polska również o nas nie zapomina. Zainteresowanie budzi “Wspólnota Polska”, parlamenty wolnej Polski i Estonii.

W ostatnim czasie odbywa sie wiele spotkań z przedstawicielami władz niepodległej Polski. Między innymi oficjalne wizyty najwyższych władz. Ważna i niezapomniana była wizyta Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego. Gościli u nas również: małżonka obecnego Prezydenta RP pani Maria Kaczyńska, Minister Obrony Bogdan Klich, pani Minister Spraw Zagranicznych Anna Fotyga, prezydent RP i laureat Nagrody Nobla Lech Wałesa, a takze Premier Kazimierz Marcinkiewicz.

W 2008 roku zaszczyciło nas swą obecnością 12 biskupów, 26 księży, profesorowie z Uniwersytetu Warszawskiego i Wrocławskiego, nauczyciele z Briwkowa, którzy przekazali dla Związku Polaków książki. Odbyły się niezapomniane spotkania z żywą historią. Z ludźmi, którzy pomimo swoich lat i niejednokrotnie tragicznych losów (obozy, Syberia, więzienie za poglądy polityczne) zachowali w sobie ducha młodości i chęć pracy dla innych, którzy najlepiej wiedzą co znaczą słowa “Bóg – Honor – Ojczyzna”. Ważnym elementem wielu obozów młodzieżowych były spotkania i rozmowy z kombatantami i weteranami II wojny światowej. Spotykamy się również z ludźmi kultury, oświaty, sportu.

Między naszym krajem a Polską szeroko rozwija się wymiana kulturalna, artystyczna, historyczna. Co dwa lata odbywa się Festiwal im. Fryderyka Chopina “Gala”, na którym spotykają się wielbiciele muzyki wielkiego kompozytora i młodzi wirtuozi z wielu krajów. Koncert laureatów cieszy się wielką popularnością. Festiwal ten jest pomostem łączącym estońskich Polaków z Macierzą.

Przez ostatnie dwa lata mieliśmy przyjemność gościć chór “PostScriptum” ze Szczecina, wraz z dyrygentem, panią dr Iwoną Wiszniewską. Odbyły się również koncerty Anny-Marii Jopek, Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia z Katowic oraz Orkiestry Symfonicznej z Białegostoku. Gościł u nas również chór Judy z Wrocławia, zespół “Łukowiacy” z Łukowa. Spotkania z kulturą polską są bardzo popularne i budzą zainteresowanie zarówno wśród Polaków, jak i Estończyków. ###strona###

“Polonia” czynnie współpracuje z Asocjacją Mniejszości Narodowych w Estonii (która liczy 120 narodowości ). Pani Minister Kultury Laine Jänes również kilkakrotnie zaszczyciła nas swą obecnością w siedzibie związku.

Spotykamy się na obchodach Świąt Narodowych, wystawach, koncertach, seminariach. Corocznie odbywa się Forum Mniejszości Narodowych. Każda z mniejszości może pochwalić się swoimi osiągnięciami. Mamy możliwość prezentacji naszych polskich, a także polonijnych wyrobów. Na naszym stoisku nigdy nie brakuje tradycyjnych polskich potraw, wycinanek, haftów, rysunków, wyrobów z drewna. Robimy też wystawę fotograficzną, wystawę polskich strojów ludowych. Nasze stoisko cieszy się największym zainteresowaniem. Takie spotkania pozwalają zapoznać się z kulturą litewską, łotewską, gruzińską, azerską, niemiecką, szwedzką, fińską, ukraińską, rosyjską. Są one bardzo owocne, pozwalają nawiązać wiele nowych kontaktów, rozwiązywać wspólne problemy.

Związek odnosi wiele sukcesów na polu kulturalnym. Nasz zespół “Lajkonik”, który działa od 2007 roku, ma w swoim repertuarze pieśni folklorystyczne i tańce ludowe. Na przeglądach zespołów mniejszości narodowych zajmuje pierwsze miejsca. Bierze udział w konkursach, festiwalach, często jest zapraszany na występy i koncerty zarówno w Estonii, jak i poza jej granicami. Niejednokrotnie jest nagradzany i uhonorowany dyplomami.

Niestety nasza Polonia nie tylko odnosi sukcesy, ale także boryka się z wieloma problemami, przede wszystkim finansowymi. Nie da się ukryć, że Estonia jest krajem, który ma zarówno problemy finansowe, jak i społeczne. Mimo bardzo skromnych warunków w jakich funkcjonuje nasz związek, działamy prężnie, i ciągle mamy nowe plany i projekty. Dlatego zawsze jesteśmy bardzo wdzięczni za wszelką okazywaną nam pomoc. I o tę pomoc zawsze, przy każdej sprzyjającej okazji bardzo gorąco prosimy.

Staramy się radzić sobie z drobniejszymi wydatkami, mimo, że nie ma wśród nas zamożnych ludzi. Sami szyjemy sobie stroje ludowe, kostiumy na Jasełka, sami przygotowujemy poczęstunki.

Organizujemy spotkania z okazji świąt państwowych, religijnych, okolicznościowych. Organizujemy konkursy, pokazy filmów, wystawy rękodzieła, wystawy fotograficzne, koncerty, spotkania dla dzieci i młodzieży. Jednak nasze największe święta, takie jak: Boże Narodzenie, Dzień Konstytucji

3 Maja, Dzień Polonii i Polaków, obchodzimy hucznie w Tallinie. Zapraszamy wówczas do Tallina Polaków z całej Estonii: z Tartu, Narwy, Valgi, Parnu i Kohtla-Jarve. Dzieci z okazji świąt prezentują swoje rysunki, a także recytacje, piosenki i, razem z dorosłymi, spektakle.

W siedzibie naszego Związku mamy bibliotekę, gdzie odbywają się lekcje języka polskiego dla dzieci i młodzieży. Naszą uwagę koncentrujemy na młodzieży polonijnej i dzieciach. Wspieramy ich organizowanie się, edukację, a szczególnie naukę języka polskiego. Dobra znajomość języka to nie tylko zachowanie polskości, ale też nowe możliwości w przyszłym życiu zawodowym. Wiele osób kontynuuje naukę na studiach wyższych w Polsce. Nasza młodzież uczestniczy w corocznym konkursie recytatorskim “Kresy”, w konkursach plastycznych. Udało nam się stworzyć polonijną drużynę piłki nożnej, która bierze udział w rozgrywkach i turniejach mniejszości narodowych.

Staramy się pogłębiać i rozwijać w sercach dzieci i młodzieży uczucia patriotyczne i więź z Ojczyzną. Wychowanie młodego pokolenia w duchu miłości do ojczyzny ma wielkie znaczenie. Dlatego w miarę możliwości, w ramach akcji letniej wysyłamy dzieci do Polski, na kolonie, obozy, do szkół języka polskiego. Dzieci jeździły do Gdańska, Torunia, Włodawy, Rymanowa Zdroju, Białegostoku, Hodyszewa, Poznania i na międzynarodowy obóz do Krakowa. Był też wyjazd na igrzyska sportowe do Niemienczyna i na Katolickie Dni Młodzieży do Szumska. Dzieciom bardzo podoba się w Polsce i po powrocie tym chętniej uczą się języka polskiego. Lato staje się szansą poznania kraju swych przodków, jego kultury, tradycji, historii. ###strona###

Organizujemy spotkania z młodzieżą z Tallina i z innych miast Estonii. W spotkaniach uczestniczy nasz Konsul – p. Piotr Starzyński, który wspomaga rozwój “Polskich Kółek Młodzieżowych” w Estonii. Wspólnie z dorosłymi, między innymi z zespołem “Lajkonik”, dzieci i młodzież uczestniczą w przygotowaniu występów na uroczystości, takie jak Boże Narodzenie, Wielkanoc, Dzień Konstytucji. Staramy się zapewnić dzieciom jak najwięcej możliwości rozwoju ,wiedzy o Polsce, jej historii i kulturze. Bardzo nam w tym pomaga Ambasada RP, a w szczególności Konsul Piotr Starzyński. Co miesiąc w sali Ambasady organizowane są spotkania dla dzieci, na których za każdym razem oglądamy film w języku polskim. Każde takie spotkanie to nowa dla nich przygoda. Wspólnie piekliśmy i ozdabialiśmy pierniki na Gwiazdkę, robiliśmy wydmuszki i pisanki na Wielkanoc. Odbył się też Karnawał i pieczenie bułek, lepienie z plasteliny bohatera filmu “Plastusiowy pamiętnik”. Co miesiąc na dzieci oczekują nowe atrakcje, każde z dzieci może wystąpić i pokazać swój talent: zagrać, zaśpiewać, powiedzieć wiersz. Na takich spotkaniach nawiązują się nowe przyjaźnie i pojawia się dodatkowa motywacja, aby pogłębiać znajomość języka swoich rodziców czy przodków.

Spotkania z młodzieżą mają ogromne znaczenie, a plony zbierzemy już w niedalekiej przyszłości. To właśnie my, dorośli, bardziej doświadczeni musimy pokierować naszą młodzieżą tak, aby jeszcze bardziej zachęcić ich, by rozwijali w sobie polskość. W końcu to z młodymi ludźmi związana jest cała nasza nadzieja na rozwój Związku Polaków w Estonii. Młodzi są jak szczyt wysokiej wieży, a my staramy się stworzyć najmocniejsze fundamenty, aby polska potęga rosła i wznosiła się jak najwyżej. Chcielibyśmy jak najczęściej przeprowadzać takie spotkania, aby wszyscy mogli dostrzec, jaka siła i potencjał drzemie w naszych dzieciach.

W Estonii mamy tak zwane “polskie miejsca” o których pamiętamy i dbamy o nie. Takich śladów polskości nie jest jednak wiele. Choć polska dominacja na ziemiach Estonii nie trwała długo, to jednak zaznaczyła swój ślad w historii Republiki dość wyraźnie. Ma związek z Uniwersytetem Tartuskim. Historia uczelni sięga końca XVI wieku, kiedy to decyzją Stefana Batorego utworzono ośrodek jezuicki, przekształcony później w kolegium. W latach 1802 – 1918 kształciło się na uniwersytecie ponad półtora tysiąca Polaków, w tym wiele wybitnych osobistości. Ponadto dziewięciu Polaków otrzymało doktoraty honoris causa (w 1930 roku doktorem honorowym prawa został Ignacy Mościcki). Do najbardziej znanych zaliczyć należy również Tytusa Chałubińskiego, Bolesława Limanowskiego oraz Konstantego Skirmuta.

Królowi Batoremu i polskim studentom poświęcona została tablica odsłonięta 9 maja 2005 roku na ścianie gmachu Uniwersytetu. W Waldze natomiast odsłonięto obelisk z tablicą poświęconą Stefanowi Batoremu. Był królem nie tylko polskim, ale również Księciem Siedmiogrodu. Tablica na centralnej ulicy głosi: “W hołdzie Stefanowi Batoremu – Królowi Polski, Wielkiemu Księciu Litewskiemu i Księciu Siedmiogrodu, który w 1584 roku nadał Waldze prawa miejskie”.

Na wzgórzu zamkowym w Rakvere odsłonięto pomnik, na postumencie którego, wśród napisów w kilku językach widnieje też napis: “W latach 1602-1605 Gród należał do Rzeczypospolitej Obojga Narodów”. W Haapsalu można zobaczyć plakat z lat międzywojennych informujący o gościnnych występach słynnego tenora Jana Kiepury.

Na terenie gminy Viimsi znajduje się “Estoński Sulejówek”. W 1918 roku generał Johan Laidoner poślubił Polkę Marię Kruszewską. Mieszkali w dworku Viimsi, gdzie w chwili obecnej znajduje się Państwowe Muzeum Wojska Estońskiego im. generala Johana Laidonera. Jedna z sal jest poświęcona związkom polsko-estońskim.

Przy starej Bramie Morskiej znajduje się tablica upamiętniająca brawurową ucieczkę internowanego we wrześniu 1939 roku, polskiego okrętu podwodnego ORP “Orzeł”.

17 grudnia 2008 roku w Rakvere odbyło się uroczyste odsłonięcie kamiennego pomnika z tablicą pamiątkową poświęconą pamięci wybitnego polskiego historyka Stanisława Herbsta (1907 – 1973), uznanego autorytetu w dziedzinie historii wojskowości i dziejów Inflant, autora około 300 prac naukowych, który urodził się i spędził pierwsze lata życia w Rakvere. Odsłonięcia dokonali burmistrz Rakvere Andres Jaadla i ambasador RP w Estonii Tomasz Chłoń, przy udziale konsula Piotra Starzyńskiego, przedstawicieli Polonii i miejscowych władz.

Dzisiejsza Polonia jest obecna w życiu społecznym Estonii, bardziej świadoma swojego pochodzenia i dumna ze swoich polskich korzeni. Estońscy Polacy mogą mieć różne doświadczenia życiowe, różne poglądy polityczne, ale łączy ich jedno: budowanie dobra Polaków i Polski. Pragniemy pracować dla Ojczyzny, nasza opinia nie może być ignorowana. My, żyjący w Estonii powinniśmy aktywniej kształtować nasz obraz w obecnych czasach. Wielu tutejszych Polaków współpracuje z estońskim społeczeństwem, a jednocześnie podtrzymuje więzi z historyczną Ojczyzną – Polską.

Z szacunkiem odnoszą się oni do historii kraju z którym związali swoje życie, nie są im jednak obojętne losy dwóch Matek – Polski i Estonii. Dzisiejsza Polonia nie żyje w oderwaniu od spraw Estonii, jest widoczna i ceniona. Dzięki swojej aktywności i kreatywności zajmuje dostojne miejsce.

Polonia organizuje również pomoc biednym, chorym, samotnym, przeprowadzamy akcje charytatywne. Szczególną rolę w życiu Polonii zawsze odgrywał Kościół katolicki. I teraz wszystkich nas łączy kościół i wspólna religia. Pomaga i współpracuje z Polonią Ojciec Artur, oraz ksiądz proboszcz Alfonso.

Rozwój ZPE “Polonia” nie byłby możliwy bez pomocy i wsparcia Stowarzyszenia “Wspólnota Polska” i Fundacji “Pomoc Polakom na Wschodzie”. Jest on również ściśle związany z pracą Ambasady RP . Ambasada jest dla nas zawsze domem: otwartym, życzliwym, serdecznym.

Pragnę wyrazić najserdeczniejsze podziękowania za nieocenioną pomoc, jaką okazuje nam Ambasada RP, za szczególne zainteresowanie naszymi problemami i życiem naszego Związku.

Serdecznie dziękuję wszystkim Państwu za przybycie i uwagę. Mam nadzieje, że dzisiejsze spotkanie będzie ważnym krokiem do zbliżenia i umocnienia stosunków polsko – estońskich. że na dzisiejszym spotkaniu nawiążą się nowe kontakty i przyjaźnie. Wszystkim życzę zdrowia, pomyślności, wielu sukcesów. Naszym dwom Ojczyznom, Estonii i Polsce, życzę jak najszybszego wyjścia z kryzysu. I niech nasza polska Ojczyzna rozwija się w pokoju i dostatku dla dobra wszystkich Polaków rozsianych po całym świecie, gdziekolwiek rzucił nas los historii.

Halina-Krystyna Kisłacz

Prezes ZPE ,,POLONIA”

Wystąpienie na konferencji z okazji 20-lecia reaktywacji Związku Polaków w Estonii “Polonia”