Partyzanci Stalina

Dzięki Domowi Wydawniczemu Rebis polski czytelnik może zaznajomić się z pracą zatytułowana “Partyzanci Stalina” pióra amerykańskiego profesora Kennetha Slepyana, który w ramach pisania pracy doktorskiej, powstającej na University of Michigan w 1991 r. podjął studia nad historią radzieckiej partyzantki. Temat tak go zafascynował, że zaowocował przede wszystkim pracą książkową poświęconą jej bohaterom.

Generalnie rzecz biorąc Kenneth Slepyan stworzył studium politycznej i społecznej historii zorganizowanego radzieckiego oporu zbrojnego wobec niemieckiej okupacji – radzieckiego ruchu partyzanckiego. W pracy tej starał się przede wszystkim odpowiedzieć na pytanie: Co oznaczało bycie partyzantem w Związku Radzieckim? Było to pytanie bardzo ważne. Prowadząc wojnę o przetrwanie, państwo radzieckie nie miało wyboru i musiało skorzystać ze wszelkich dostępnych środków, w tym działań partyzanckich. Autor opierając się na materiałach z radzieckich archiwów wojennych, zapiskach audycji radiowych , artykułach z prasy okresu wojny oraz wydawnictwach partyjnych i literaturze wspomnieniowej. Bardzo szczegółowo przeanalizował zjawisko, jakim była radziecka partyzantka w czasie II wojny światowej. Przedstawił jej genezę, podłoże polityczne, strukturę i ewolucję oraz opisał ją jako fenomen społeczny, dając w ten sposób wyjątkowo bogaty zbiorowy i indywidualny portret partyzantów. Oprócz opisu działań militarnych, czytelnik znajdzie w tej pozycji także omówienie kwestii narodowościowych, roli dowódców, stosunków między partyzantami a państwem. Książka ta pokazuje, w jaki sposób wojna równocześnie wzmacniała i osłabiła stalinizm oraz ustrój radziecki. Znaczącą siłą pozycji jest fakt, że jej autor wydobył także z zapomnienia ludzki wymiar partyzantki, ukazując zarówno złożone losy samych partyzantów, trudy ich życia w lesie i czyhające zewsząd niebezpieczeństwa, jak i krwawy wkład w obronę ojczyzny. Autor pokazuje, ze większość dotychczasowych prac zachodnich historyków, poświeconych sowieckim partyzantom jest niewiele wartych. Były one pisane w oparciu o źródła niemieckie i radzieckie w znacznym stopniu zakłamane. Utrzymywały one, że partyzanci znajdują się pod całkowitą kontrolą Moskwy i wykonują jej zalecenia. Tymczasem mieli oni znaczny zakres samodzielności. Głównym założeniem pracy jest to, że radzieckich partyzantów nie można było oddzielać od społeczeństwa, z którego wyszli. To zaś do 1941 r. nie zostało złamane do końca przez stalinizm.

Autor nie podejmując próby dokonania systematycznego porównania z ruchami oporu innych krajów, zauważa jednak pewne ważne podobieństwa między tymi grupami. Podobnie jak członkowie wielu innych ruchów oporu w okupowanej Europie, radzieccy partyzanci musieli ułożyć się z ludnością w kwestii zdobywania zaopatrzenia, oskarżeń o bandytyzm, reperkusji ataków partyzanckich w postaci ataków odwetowych na ludności cywilnej.

Autor zwraca jednak uwagę, że zarazem radzieckich partyzantów dzieliło od zbrojnych grup oporu w innych państwach wiele istotnych różnic. Byli oni w odróżnieniu od innych tego typu formacji zbrojnym narzędziem państwa, które nie zostało pokonane i było wciąż silne pod względem wojskowym i politycznym. Ich więzy ze swoimi zwierzchnikami były o wiele silniejsze. Walczyli oni też z Niemcami o przywrócenie systemu politycznego, który istniał na okupowanych przez Niemców terenach ZSRR przed wojną.

Praca jest oparta na bardzo silnej bazie źródłowej. Imponuje solidnością wydania. Jej wartość podnosi indeks i zamieszczone zdjęcia, a także mapy. Bez wątpienia zasługuje, by wejść do kanonów literatury sowietologicznej. Każdy miłośnik spraw wschodnich i Kresów powinien mieć ją w swojej bibliotece.

Marek A. Koprowski

Kenneth Slepyan, Partyzanci Stalina – Radziecki Ruch Oporu w czasie II wojny światowej, przełożył Jan Szkudliński, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2008, s. 476, c. 49,90 zł.