Orzeł przejmuje Pogoń

Książka napisana wspólnie przez Igora Chalupca i Cezarego Filipowicza w przystępny sposób przybliża zagadnienie kupna przez polski Orlen litewskiej rafinerii w Możejkach. Transakcja ta ukazana jest jako wielki sukces, choć z perspektywy czasu, narasta coraz więcej wątpliwości, co do realnych korzyści z niej płynących.

Pytanie o zasadność przeprowadzonej inwestycji pojawiło się wraz z narastaniem strat ponoszonych przez Orlen. Przyczyną jest konflikt z litewskimi kolejami – należy pamiętać, iż niemal 90% surowca transportowane jest do rafinerii w Możejkach właśnie przez kolej, który ostatecznie najprawdopodobniej doprowadzi do odsprzedania rafinerii.

Popularnie o biznesie

Wracając jednak do samej książki, należy na wstępie podkreślić jej walor edukacyjny – większość pozycji dotyczących energetyki oraz biznesu napisanych jest językiem hermetycznym, przez co krąg odbiorców ogranicza się do niewielkiej liczby specjalistów i osób szczególnie zainteresowanych, podczas gdy książka I. Chalupca i C. Filipowicza ewidentnie wyłamuje się z tego schematu.

Napisana została fachowo, a zarazem przystępnie – zawiera tzw. „kapsułki”, czyli opisy poszczególnych elementów transakcji, najważniejszych instytucji oraz wyjaśnienia pojęć najczęściej używanych w branży paliwowej. Bardzo pomocne są także noty biograficzne przybliżające postaci głównych graczy decydujących o całej transakcji. Oczywiście przystępność oraz popularny charakter publikacji opłacone są niekiedy wartością merytoryczną i znaczną ilością uproszczeń. Nie zmienia to jednak faktu, iż „Ropa, Rosja, polityka” to świetny przewodnik po polskich instytucjach, biznesie, jak również dość realistyczny, a zatem i krytyczny opis działania państwa polskiego. Jest to także książka poświęcona powiązaniu biznesu z polityką, zagadnieniu modernizacji państwa, wprowadzania do Polski elementów ładu korporacyjnego oraz nowoczesnych technik zarządzania państwem i przedsiębiorstwem.

Dla czytelnika nieobeznanego z tematyką biznesową trudnym do przebrnięcia może być natłok kwestii prawnych, których wyjaśnienie pozostaje konieczne dla zarysowania przebiegu całej transakcji. Autorzy starają się jednak wyłożyć je w sposób możliwie klarowny, aby nie zniechęcić odbiorcy, a przy okazji odsłonić przynajmniej część zaplecza wielkiego biznesu i mechanizmów nim rządzących.

KGB, Łukoil i polska polityka zagraniczna

Oprócz tropów finansowych i prawnych, część książki dotyka problemów geopolitycznych. Autorzy starają się przybliżyć rynek paliwowy również od strony politycznej, pokazując, iż ropy od polityki oddzielić się nie da, a sprzeczność między racją polityczną czy strategiczną, a rachunkiem ekonomicznym, nie należy do rzadkości.

Szeroko omówiono międzynarodowy kontekst obrotu paliwami, począwszy od historii powstania OPEC, a skończywszy na problemie powiązania cen ropy z posiadaniem jej największych złóż przez niedemokratyczne kraje, zaliczane do grupy państw „podwyższonego ryzyka”.

Ciekawym wątkiem jest opis wizji sektora energetycznego, zawartej w rozprawie doktorskiej obecnego premiera Federacji Rosyjskiej W. Putina, gdzie mówi się m.in. o pozostawieniu w rękach państwa zarządzania zasobami naturalnymi czy systemie mieszanym, czyli państwowo-prywatnym, jako najlepszym modelu eksploatacji surowców energetycznych. Jak wiemy, postulaty te w ostatnich latach znalazły swoje odzwierciedlenie w rosyjskiej rzeczywistości politycznej oraz gospodarczej.

Książka, zwłaszcza jak na pozycję popularną, zawiera solidną analizę rosyjskiej polityki energetycznej oraz sposobów wywierania przez Kreml wpływu na państwa byłego bloku komunistycznego. Chalupec i Filipowicz zupełnie otwarcie recenzują także pozorne sukcesy polskiej polityki zagranicznej, międzynarodową obojętność wobec aresztowania i skazania M. Chodorkowskiego czy nieprzyjazną postawę Deutsche Banku względem Orlenu i jego inwestycji.

Wszystko to napisane jest w sposób żywy i interesujący, choć momentami styl wypowiedzi staje się nieco pretensjonalny. Niezadowalające przygotowanie literackie jest obok uproszczeń (które można jednakże wytłumaczyć koniecznością dokonywania skrótów oraz charakterem książki), jednym z dwóch słabych punktów recenzowanej pozycji. Na korzyść autorów przemawia rzadkie w Polsce rozumienie zależności gospodarczych i korporacyjnych oraz realistyczne ujęcie polityki międzynarodowej jako tarcia sprzecznych interesów ekonomicznych i politycznych, gdzie deklaracje odgrywają nieporównanie mniejszą rolę od pieniędzy i realnych wpływów.

Po lekturze omawianej książki oraz w perspektywie obecnych litewskich kłopotów PKN Orlen, rodzi się pytanie o możliwość przewidzenia przez polskie czynniki decyzyjne problemów zaistniałych w wyniku zakupu przez nasz koncern rafinerii w Możejkach. Głęboka infiltracja agend państwa litewskiego (w tym zapewne również kolei litewskich), przez rosyjskie służby specjalne i wywiad jest faktem dość powszechnie znanym wszystkich osobom zajmującym się zawodowo tą częścią Europy. Czy kłopoty z funkcjonowaniem rafinerii pod polskim zarządem, które wedle wszelkiego prawdopodobieństwa zakończą się odsprzedaniem Rosjanom Możejek (ze znaczną stratą finansową dla Polaków), były niemożliwe do przewidzenia przez firmy zajmujące się szacowaniem niefinansowego ryzyka inwestycji oraz przez polski wywiad? Czy może największa inwestycja zagraniczna w okresie III RP, pozbawiona była profesjonalnego wsparcia wywiadowczego?

Śledząc straty, które ponosi i zapewne będzie ponosił Orlen w wyniku zakupu Możejek, nie sposób oprzeć się wrażeniu, iż mimo udanego przeprowadzenia inwestycji przez ówczesny zarząd PKN Orlen, optymistyczny ton bijący z książki „Rosja, ropa, polityka” nie znalazł potwierdzenia w rzeczywistości. Gorycz pyrrusowego zwycięstwa Orlenu jest wartościowym materiałem dla podjęcia analizy polskiej polityki zagranicznej i gospodarczej w okresie ostatnich dwóch dekad.

Mateusz Kędzierski

Igor Chalupec, Cezary Filipowicz, „Rosja, ropa, polityka”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.

Zapraszamy na stronę wydawnictwa Prószyński i S-ka: www.proszynski.pl