Konferencja o polskiej mniejszości na Białorusi

“Polska mniejszość narodowa na Białorusi 1988-2009. Ocena minionego dwudziestolecia” – pod takim tytułem 19 czerwca br. odbyła się konferencja międzynarodowa w Wyższej Szkole Administracji Publicznej im. St. Staszica w Białymstoku. Organizatorami konferencji, poza WSAP, były również Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie i Fundacja Pomoc Dzieciom z Grodzieńszczyzny.

Swoje referaty zaprezentowali historycy, wykładowcy oraz działacze społeczni z Białorusi i Polski. Uczestnicy konferencji omówili między innym sytuacje wokół Związku Polaków na Białorusi – największej polskiej organizacji pozarządowej na Białorusi, która po delegalizacji przez władzę Republiki Białoruś w roku 2005 zmuszona jest pracować w warunkach “nieuznawania” przez państwo.

Konferencjaskupiła uznane autorytety w dziedzinie mniejszości polskiej na Białorusi, a także młodych naukowców. Wśród prelegentów byli m.in. prof. dr hab. Zdzisław J. Winnicki z Uniwersytetu Wrocławskiego, ks. prof. dr hab. Roman Dzwonkowski z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, dr Tadeusz Gawin – pierwszy prezes ZPB, a teraz wykładowca Wyższej Szkoły Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku, doc. dr Stanisław Sienkiewicz – prezes Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, dr Jerzy Marek Nowakowski – prezes Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie. Moderatorem dyskusji był dr Tadeusz Gawin.

Po powitaniu uczestników głos zabrał jako pierwszy prof. Zdzisław J. Winnicki. W krótkim historycznym wstępie profesor ukazał nieodwracalną tendencję zmniejszenia się osób narodowości polskiej na Białorusi, poczynając od pierwszego po II wojnie światowej spisu ludności z 1959 roku (kiedy to polskość na Białorusi zdeklarowało blisko 512 tys. osób) do dnia dzisiejszego (blisko 396 tys. według ostatniego spisu ludności w roku 1999). Przyczyn tego zjawiska profesor upatruje w polityce ZSSR oraz BSSR skierowanej na “likwidację polskiego problemu” i sowietyzację ludności polskiej, demonstracją której jest schemat: Polak – Białorusin (katolik) – Człowiek Radziecki. Druga teza wybitnego badacza dotyczyła polityki historycznej współczesnej Białorusi, która łączy się z ideologią państwową i wprowadza kompleks polski (prof. Winnicki jest autorem artykułów analizujących podręczniki historii wydane na Białorusi w latach suwerenności państwowej). Profesor podkreślił rolę starszego pokolenia w przekazaniu tradycji narodowych i zainicjował wzniesienie pomnika Polskiej Babci, która wbrew niszczącej polskość polityce państwowej uczyła swoje wnuki mówić i modlić się po polsku.

Występ kolejnego mówcy, ks. prof. Romana Dzwonkowskiego dotyczył spraw kościelnych. Zaprezentowana została teza o zagrożeniu miejscowych Polaków przez coraz mocniejszą białorutenizację Kościoła katolickiego na Białorusi.

Występ dra Tadeusza Gawina przypomniał uczestnikom konferencji początki działalności Związku Polaków na Białorusi; jego strategiczną misje: wprowadzenie nauczania języka polskiego na spragnioną polszczyzny ziemię, gdzie od dziada pradziada mieszka polska ludność. Prezes Gawin podkreślił, że w latach 2000 – 2005 nie powstała na Białorusi żadna nowa polska szkoła, co dobrze charakteryzuje działalność ówczesnego prezesa ZPB Tadeusza Kruczkowskiego.

Prof. dr hab. Mikołaj Iwanow z Uniwersytetu Opolskiego scharakteryzował działalność ZPB pod kierownictwem Andżeliki Borys. Mówiąc o wielkim zaangażowaniu liderów Związku i ich wysiłkach dla sprawy polskiej na Białorusi, prelegent krytyczne jednak odniósł się do decyzji o walce o prawo bycia niepodległą i samodzielną polską organizacją pozarządową, podjętej przez demokratycznie wybrane kierownictwo Związku na czele z Andżeliką Borys po delegalizacji ZPB w roku 2005. Prof. Iwanow określił wydarzenia 2005 roku jako rozłam w ZPB.

Najbardziej kontrowersyjnym wystąpieniem było referat odczytany przez prof. dra hab. Józefa Maroszka z Uniwersytetu w Białymstoku pt. “Działalność (2005 – 2009) ZPB uznawanego przez władze Republiki Białoruś “Łucznika”. Profesor Maroszek stwierdził, że jedyną organizacją która może wypowiadać się w sprawach polskiej mniejszości na Białorusi po delegalizacji ZPB w 2005 roku jest ZPB na czele z Józefem Łucznikiem. W związku z tym skrytykował stanowisko władz RP o wspieraniu działalności ZPB na czele z Andżeliką Borys. Co więcej, profesor oskarżył działaczy ZPB o działania niezgodne z potrzebami Polaków na Białorusi, określając ich “grupą Gawin-Borys”. Wystąpienie to zostało połączone z prezentacją zdjęć z imprez kulturalnych mających być dorobkiem działaczy ZPB “Łucznika”. Z ubolewaniem profesor wyrażał się o zakazie wjazdu “łucznikowców” na teren RP, które otrzymali po zjeździe w Wołkowysku w 2005 roku. Po wygłoszeniu swojego referatu, profesor Maroszek opuścił salę obrad i nie wziął udziału w dyskusji, więc nie było możliwości skonfrontowania jego tez ze stanowiskiem pozostałych uczestników konferencji, chociaż ci podkreślali, że treść referatu profesora nie odpowiada rzeczywistości, a większość zdjęć z przedstawionej prezentacji pochodzi z nielicznych imprez w Polskiej Szkole w Grodnie, organizowanych przez nauczycieli w ramach procesu edukacyjnego.

Doktorantka UMCS w Lublinie Hanna Paniszewa wygłosiła referat o organizacjach afiliowanych przy ZPB (sportowych, zawodowych, kombatanckich) i ich działalności. Po analizie statutowych założeń ZPB, prelegentka podkreśliła swobodę organizacji stowarzyszeń środowiskowych w ZPB oraz przedstawiła teraźniejszą strukturę Związku i jej oddziałów w Baranowiczach i Brześciu. Demonstrując na tych przykładach rozwój strukturalny związany z konkretnymi zapotrzebowaniami ludności polskiej w obwodach. Została także dokonana periodyzacja działalności ZPB oparta o sytuację prawno-polityczną na Białorusi. Oprócz tego, w referacie omówiono dorobek organizacji afiliowanych przy ZPB, podkreślono rolę Fundacji Pomocy Szkołom Polskim na Wschodzie im. T. Goniewicza, Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie”, Stowarzyszenia “Wspólnota Polska”, Biura Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej MEN, konsulatów RP w Grodnie, Mińsku i Brześciu w pracy oddziałów ZPB na Białorusi. Na koniec zaprezentowane zostały wnioski o niezgodności z prawem i zdrowym rozsądkiem postępowań władzy RB wobec ZPB w latach 2005 – 2009.

Następnie szczegółowo przedstawiono dorobek Polskiej Macierzy Szkolnej w Grodnie, który omówił jej wieloletni prezes, doc. dr Stanisław Sienkiewicza. Podkreślił, że celem PMS jest organizacja nauczania w języku polskim i praca na rzecz rozwoju kultury polskiej wśród ludności polskiej na Białorusi. Prezes zasygnalizował, że władza RB nie wspomaga działalności PMS, a wręcz utrudnia jej działalność.

Na konferencji został także omówiony temat “Partnerstwa Wschodniego”, jako nowej perspektywy dla polskiej mniejszości narodowej na Białorusi. Referat na ten temat wygłosił dr Maciej Perkowski – wykładowca Wyższej Szkoły Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku. Za najważniejsze kierunki rozwoju Białorusi prelegent uznał utrzymanie niepodległości RB i nawiązanie stosunków z Unią Europejską. Głównym zadaniem dla Polaków Białorusi według dra Perkowskiego jest relegalizacja ZPB.

Planowana jest publikacja z dorobkiem konferencji.

Hanna Paniszewa, Brześć