Władysław Raczkiewicz

Dwutomowa biografia Władysława Raczkiewicza pióra prof. Mariana Marka Drozdowskiego jest z pewnością warta odnotowania, przypomina ona bowiem jedną z najwybitniejszych postaci II Rzeczpospolitej, ogromnie zasłużonej dla Kresów Rzeczpospolitej. Poznając biografię Raczkiewicza poznajemy jednocześnie kawał historii Kresów i funkcjonujących na nich organizacji. Śledząc losy bohatera książki poznajemy więc Naczelny Polski Komitet Wojskowy w Mińsku, a później w Piotrogrodzie, Radę Naczelną Polskich Sił Zbrojnych w Kijowie i Komitet Obrony Kresów Wschodnich w Warszawie.

Wiele miejsca w swojej pracy Drozdowski poświęcił roli Raczkiewicza jako szefa Zarządu Terenów Przyfrontowych i Etapowych oraz delegata przy Rządzie Litwy Środkowej w Wilnie. Przypomina on także zasługi Raczkiewicza jako organizatora samoobrony kresów północno- wschodniej i zaciągu ochotniczego do Dywizji Litewsko- Białoruskiej. Dzięki biografii Raczkiewicza poznajemy też dokładnie sytuację w województwie nowogródzkim w początkach lat dwudziestych minionego wieku. Raczkiewicz od 1921r. do 1924r. był w nim wojewodą, tworząc w nim od podstaw administrację publiczną. Zmagał się przy tym z wieloma problemami , wynikającymi z powolnej integracji tego regionu z resztą ziem RP. Granica z Rosją sowiecką była nieustabilizowana i źle chroniona. Przekraczały ją bandy terroryzujące węzły kolejowe i polskie dwory. Raczkiewicz współpracował przy tworzeniu Nowogródzkiej Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza , przyczyniając się jednocześnie do integracji społeczności polskiej Nowogródczyzny. Jako wojewoda Raczkiewicz starał się też restytuować miejsca pamięci narodowej. W 1924r. powołał Komitet Uczczenia Pamięci Adama Mickiewicza, który pracował pod patronatem prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.

Dzięki energii Raczkiewicza uporządkowano także Górę Mendoga. Do Nowogródka zaczęły przyjeżdżać wycieczki szkolne, drużyny Sokoła i harcerskie. Na zaproszenie wojewody Raczkiewicza Nowogródek odwiedził w 1922 roku syn poety, Władysław Mickiewicz. Raczkiewicz zadbał również o inne pamiątki związane z osobą wieszcza, zwłaszcza o kościół św. Michała i kościół farny. Interesował się również odbudową historycznej biblioteki Chreptowiczów w Szczorsach. We współpracy z Polskim Towarzystwem Krajoznawczym Raczkiewicz starał się też zagospodarować jezioro Świteź.

Dobrze zapisał się również jako wojewoda wileński. Z pracy Drozdowskiego dowiadujemy się, że był on wielkim mecenasem rozwoju wileńskiego środowiska twórczego. Wspierał twórczość plastyczną Ferdynanda Ruszczyca, a także fotograficzną Jana Bułhaka. Dzięki jego pomocy Związkowi Zawodowemu Literatów Polskich udało się otworzyć Celę Konrada. Dawne więzienie Filaretów w murach byłego klasztoru bazylianów stało się siedzibą związku, w której organizowano słynne wileńskie Środy Literackie. Zasługą Raczkiewicza było upowszechnienie i rozwój na Ziemi Wileńskiej sportu i kultury fizycznej, szczególnie wśród młodzieży szkolnej, akademickiej i wojskowej.

Pod patronatem Raczkiewicza otwarto też jubileuszową wystawę Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków, rozpoczęto rewaloryzację wieży zamkowej w Krewie, przeprowadzono restaurację Bazyliki Wileńskiej, kościoła Ostrobramskiego św. Teresy, kościoła potrynitarskiego na Antokolu, malowideł sklepiennych w Bibliotece Publicznej i Uniwersyteckiej i odnowienia kościoła w Borunach, uruchomiono również prace konserwatorskie w baszcie wileńskiej Góry Zamkowej.

Praca Drozdowskiego dotyka też szeregu innych wątków. Omawia m.in. jego działania jako Prezydenta RP na Uchodźstwie w latach 1939- 47. Ukazuje wysiłki na rzecz uruchomienia międzynarodowej pomocy dla rodaków pod okupacją sowiecką i wyjaśnienia losu polskich oficerów i funkcjonariuszy państwowych w sowieckich obozach jenieckich.

Dwutomowa praca prof. Mariana Marka Drozdowskiego imponuje erudycją i bogatą bazą źródłową. Jest rezultatem kwerendy w archiwach krajowych i zagranicznych.

Marek A. Koprowski

Marian Marek Drozdowski, Władysław Raczkiewicz, Prezydent RP t. I- II. Warszawa 2002