Wieża w Kamieńcu Litewskim

Kamieniec Litewski (Камянец) to obecnie liczące ok. 10 tys. mieszkańców miasto rejonowe, w obwodzie brzeskim na Białorusi, położone nad rzeką Leśną o 30 km na północny wschód od Brześcia.

Dawniej był to ośrodek powiatu, starostwa i rozległych dóbr. Początkiem miejscowości była niewielka osada istniejąca tu już X-XI w. Na jej miejscu w 1276 r. na rozkaz wołyńskiego kniazia Włodzimierza Wasylkowicza, zwanego Filozofem, dla osłony Brześcia przed atakiem z północy, wzniesiono tu gród obronny, umocniony za pomocą fosy i wału. Obronność grodu wydatnie podniosła 30-metrowej wysokości kamienna wieża-stołb, zwana Białą Wieżą, od której wg legendy, przyjęła swą nazwę Puszcza Białowieska, sięgająca niegdyś pod Kamieniec i podlegająca jurysdykcji tutejszych namiestników książęcych. Gród, należący początkowo do księstwa wołyńskiego, na pocz. XIII w. został opanowany przez Litwinów. Oparł się krzyżackim napadom w l. 1373, 1375 i 1379, które spustoszyły ziemię brzeską. W 1382 r. Kamieniec został zdobyty przez wojska księcia Janusza Mazowieckiego, a w rok później odzyskał go litewski książę Jagiełło i oddał go swemu bratu stryjecznemu – Witoldowi. W 1389 r. Jagiełło ponownie skutecznie oblegał gród atakując tym razem skłóconego z nim Witolda. W okresach wolnych od walk władcy chętnie odwiedzali Kamieniec dla wspaniałych polowań w pobliskiej Puszczy Białowieskiej. Na łowach gościli tu m.in. Jagiełło, Witold i Kazimierz Jagiellończyk. Otaczający wieżę gród z czasem przekształcił się w drewniany zamek. W 1500 r. bezskutecznie atakowała go konnica tatarskiego chana Mengli Gireja. Przy grodzie, obok którego przebiegał ważny gościniec z Krakowa do Wilna, rozwinęła się osada, która przekształciła się w miasteczko. W 1413 r. stało się ono ośrodkiem starostwa niegrodowego należącego do królewskich dóbr stołowych oraz stolicą powiatu, początkowo w woj. trockim, od 1520 r. w woj. podlaskim, a o 1569 r. – w woj. brzesko-litewskim. W 1503 r. Kamieniec z rąk króla Aleksandra otrzymał magdeburskie prawa miejskie. Zarówno miasto, jak i zamek, uległy poważnym zniszczeniom podczas wojny polsko-moskiewskiej w l. 1654-1667. Zamek został odbudowany, bo istniał jeszcze w 1771 r., a jego resztki przetrwały do pocz. XIX w.

Wieża obronna w Kamieńcu zachowała się do dziś i stanowi główną atrakcję miasta, położonego na popularnym szlaku turystycznym, wiodącym z Brześcia do Puszczy Białowieskiej. Wieża została zbudowana pomiędzy 1276 a 1288 r. przez budowniczego Aleksego. Rekonstruowano ją w 1903 r. Jest to budowla wzniesiona z czerwonej cegły na planie koła o średnicy 13,5 m, o grubości ścian 2,5 m i wysokości 30 m. Wieńczy ją masywny krenelaż, a jej ściany przebite są nielicznymi wysokimi i wąskimi strzelnicami. Zachowały się pozostałości nakrywającego wieżę żebrowanego sklepienia, na którym od zewnątrz opierała się niegdyś drewniana galeria służąca do obrony. Wnętrze budowli podzielone było za pomocą drewnianych pomostów na pięć kondygnacji. Poczynając od trzeciej kondygnacji, w górę wiodą ceglane schody wewnątrz murowanej ściany. Wieża stoi nad rzeką Leśną na wzgórzu, na którym istniał niegdyś gród obronny otoczonym wałami i drewnianymi ścianami obronnymi. Podczas prac restauracyjnych w 1903 r. wokół wieży usypano okrągły wał umocniony kamieniami. W wieży znajduje się obecnie założone w 1960 r. muzeum krajoznawcze, będące filią muzeum w Brześciu.

Tekst i zdjęcie:

Grzegorz Rąkowski