Sadagóra – Żydowski Watykan

Sadagóra (Садгора) to obecnie północne przedmieście miasta Czerniowce na ukraińskiej Bukowinie.

Niegdyś było to odrębne miasteczko, które przed II wojną światową było znane jako centrum chasydyzmu. Sława tej niewielkiej miejscowości datuje się od czasu, gdy w 1842 r. osiadł tu przedstawiciel rodu wywodzącego się od słynnego Dow Bera z Międzyrzecza – charyzmatyczny chasydzki cadyk Izrael z Różyna, który przeniósł się tu z Podola, gdzie prześladowały go władze rosyjskie, i przyjął nazwisko Friedman. Stał się on założycielem nowej dynastii cadyków, zwanej sadagórską. W Sadagórze wzniósł on wspaniałą rezydencję oraz synagogę i stworzył jeden z największych w Europie ośrodków chasydyzmu, do którego ściągali liczni wierni z całego kontynentu, co temu małemu miasteczku przydało miano “Żydowskiego Watykanu”. Dwór sadagórskich cadyków, uznawanych przez wiernych za cudotwórców, słynął nie tylko z wielkiego przepychu, ale także z obowiązującej na nim etykiety, z rozbudowanymi ceremoniami, co robiło ogromne wrażenie na chasydach, wzmacniając potężniejący kult dynastii Friedmanów. Ośrodek ten istniał do II wojny światowej, która spowodowała jego zagładę. Większość miejscowych Żydów została wymordowana lub wywieziona do obozów, zaś ostatni cadyk zdołał szczęśliwie wyjechać za granicę.

Dzisiejszy widok dawnego “Żydowskiego Watykanu”, jest raczej smutny, choć niepozbawiony pewnej malowniczości. Platąnina małomiasteczkowych uliczek na obu brzegach niewielkiej rzeczki Moszków, liczne opuszczone i nawpół zrujnowane domy oraz zakłady przemysłowe, dużo śmieci. Najciekawszym zabytkiem Sadagóry jest wznosząca się na obrzeżu centrum dawnego miasteczka, przy ulicy Maurice Thoreza, prowadzącej w stronę Czerniowiec, okazała synagoga chasydzka – klojz, zbudowana przez Izraela Friedmana w 1842 r. i rozbudowana na początku XX w. Po II wojnie światowej w świątyni umieszczono zakład remontowy ciężarówek i traktorów, co spowodowało kompletną dewastację opuszczonego obecnie budynku, który swe ocalenia zawdzięcza solidnej konstrukcji murów. Budowla, łącząca w sobie elementy stylu neoromańskiego, neogotyckiego i mauretańskiego, składa się z umieszczonej centralnie świątyni – obszernego korpusu, mieszczącego pustą obecnie główną salę modlitewną – oraz umieszczonych na osiach skrajnych dwu ośmiobocznych dwukondygnacyjnych wież, połączonych z korpusem centralnym parterowymi łącznikami. Mury synagogi zbudowane są z pomalowanej na czerwono cegły, z którą kontrastują białe elementy ozdobne elewacji. Fasadę korpusu głównego akcentują trzy duże arkadowe wnęki, obrzeżone szerokim pasem arabeskowego ornamentu z białych płytek ceramicznych. Na sąsiedniej działce, obok synagogi, w gęstwinie krzaków i zielska stoi inny opuszczony budynek, wyróżniający się bogatą oprawą okien i zdobieniami elewacji. Są to pozostałości pałacu cadyków. Z budowli, zrujnowanej podczas II wojny światowej, pozostało jedno skrzydło, które po wojnie było użytkowane jako budynek biurowy. W północnej części Sadagóry zachował się duży cmentarz żydowski, na którym zachowało się kilkaset kamiennych i betonowych macew, niektóre z pięknymi zdobieniami, oraz grobowiec Izraela Friedmana (1797-1850) – założyciela dynastii sadagórskich cadyków, który corocznie jest odwiedzany przez chasydów z całego świata.

tekst i zdjęcia

Grzegorz Rąkowski