Strategia Rosji

Rosja przeszła długą drogę od momentu gdy głową państwa był Jelcyn. Siły bezpieczeństwa znów znalazły się w centrum państwa. Moskwa sprawuje władzę nad całą Rosją. Rosja stara się zdominować państwa byłego Związku Radzieckiego. Jej głównym przeciwnikiem są rozproszone i strapione Stany Zjednoczone, i słaba podzielona Europa.

Rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku odwrócił przebieg procesu który zaczął się w XVII wieku wraz z powstaniem Imperium Rosyjskiego. W rezultacie tego procesu powinno ono wchłonąć cztery główne komponenty: Europę Wschodnią, Azję Centralną, Kaukaz i Syberię. Jego podstawą była oś Sankt Petersburg – Moskwa, a centrami dzisiejsza Rosja, Białoruś i Ukraina. Jego granice zawsze były dynamiczne przeważnie rozszerzały się, choć czasem kurczyły się jeśli wymagała tego sytuacja międzynarodowa. U szczytu swojej świetności, od 1945 do 1989 roku, Imperium, rządząc na ziemiach zagarniętych podczas II Wojny Światowej sięgało do środkowych Niemiec. W Imperium Rosyjskim nigdy nie panował pokój. Jak to bywa z imperiami, zawsze znajdą się na jego terytorium obszary, wyrażające sprzeciw (czasem przy użyciu siły), a którymi chcieli zawładnąć sąsiadujące mocarstwa, a także ziemie których pożądała i sama Rosja.

Imperium Rosyjskie zaprzeczało założeniom, że politycznej i militarnej sile potrzebna jest potężna gospodarka. Nigdy nie była doskonała, ale miała swoje chwile świetności. Rosjanie pokonali Napoleona i Hitlera oraz przez ponad 40 lat mimo słabo rozwiniętej gospodarki przeciwstawiali się w zimnej wojnie o wiele bogatszym Amerykanom. Zdarzało się, że słabość gospodarcza tego państwa stymulowała jej wojskową siłę, ale żeby zrozumieć Rosję, należy zacząć z uświadomienia sobie tego, że wzajemne stosunki między potęgą wojskową a gospodarczą nie są takie proste.

Gospodarka i bezpieczeństwo

Jest wiele przyczyn dysfunkcji gospodarczej Rosji, ale pierwszym wyjaśnieniem, chociaż niedostatecznym jest jej położenie geograficzne i transport. Rosjanie i Ukraińcy posiadają jedne z najlepszych na świecie grunty rolne, które można porównać do gruntów Ameryki Środkowo-Wschodniej. Różnica w transporcie polega na możliwościach przewozu upraw w inne części imperium i do jej oddalonych zaludnionych obszarów. W USA znajduje się system rzeczny Missisipi- Missouri-Ohio, który zajmuje i łączy ogromne obszary od gór Skalistych po Appalachy. Rosyjskie rzeki nie tworzą zintegrowanej sieci wodnego transportu w państwie. Natomiast uwzględniając duże odległości i brak alternatywnych możliwości transportu, koleje rosyjskie nigdy nie były w stanie zagwarantować bezpiecznego przewóz produktów rolnych.

Nie można powiedzieć, że wcale nie było w imperium zintegrowanej gospodarki i że nie była ona czynnikiem łączącym i utrzymującym państwo w całości. Po prostu braki w integracji gospodarczej i słabość transportu produktów rolnych wyjątkowo ograniczał i powstrzymywał dobrobyt i rozkwit gospodarczy w Imperium Rosyjskim i Związku Radzieckim. W tym czasie, stosunkowa niedorozwój Imperium, a następnie Związku Radzieckiego pozbawiły je możliwości pomyślnego współzawodnictwa z Europą Zachodnią. W związku z tym elementy składowe Rosji i Związku Radzieckiego odczuwały silną motywację dla integracji gospodarczej i jednoczenia się ze sobą. Pomiędzy narodami mógł istnieć synergiczny związek na niższym poziomie rozwoju.

Gospodarka to jeden czynnik łączący w jedno Imperium Rosyjskie i Związek Radziecki. Drugim czynnikiem była armia i aparat bezpieczeństwa. W szczególności rosyjski aparat bezpieczeństwa grał ważną rolę w utrzymaniu integralności na początku w imperium, a później w Związku Radzieckim. W większości był to najnowocześniejsza i najskuteczniejsza instytucja, znajdująca się w Rosji.

Zawsze kiedy u wchodzących w skład imperium czy Związku Radzieckiego terytorium pojawiała się chęć odłączenia się od niego, wszelkie próby były poddawane siłom bezpieczeństwa wewnętrznego, które z kolei wyszukiwały i niszczyły występującą przeciw władzy opozycję. Można powiedzieć, że Imperium tworzyła armia. Interesy gospodarcze były słabą siłą łączącą Imperium, a aparat bezpieczeństwa był jego silną stroną. Aby przeżyć i rozwijać się, Imperium i Związek Radziecki musiały w taki sposób budować stosunki gospodarcze, że niektóre regiony znalazły się w niekorzystnym położeniu natomiast inne wręcz odwrotnie – w pozycji zwycięskiej.

Coś takiego mogło się zdarzyć jedynie w przypadku, jeśli państwo było dostatecznie silne, aby ocenić zaistniałe realia. Natomiast o ile samo państwo w większości parametrów było ograniczone, to funkcję tę musiał wypełniać aparat bezpieczeństwa. Gdy aparat bezpieczeństwa rozpadał się jak to było pod koniec I Wojny Światowej i w okresie 1989-1991, reżim nie był w stanie tego przetrwać. Natomiast gdy aparat bezpieczeństwa funkcjonował bardzo dobrze, utrzymywał wszystkich i wszystko w całości.

W imperium Rosyjskim siły gospodarcze oraz siły bezpieczeństwa uzupełniały się wzajemnie ideologią. Dotyczy to rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, która dostarczała logicznego uzasadnienia dla funkcjonującego wówczas systemu. Aparat bezpieczeństwa narodowego współpracował z Cerkwią i przeciwstawiał się wraz z nią dysydenckim elementom innych religii Imperium. W Związku Radzieckim ideologia religijna była uzupełniana przez świecką ideologię marksizmu-leninizmu. Związek Radziecki wykorzystywał swój aparat bezpieczeństwa do prób przebudowy gospodarczej i zniszczenia opozycji, co wyjątkowo negatywnie odbiło się na tych reformach. W pewnym sensie marksizm-leninizm był bardziej skuteczną ideologią, ponieważ prawosławie rosyjskie zwracało uwagę różnice religijne, a marksizm-leninizm był jednakowo wrogo nastawiony do wszystkich religii i obojętny w stosunku do przedstawicieli licznych narodowości, zamieszkujących to państwo – przynajmniej teoretycznie.

Rozpad Związku Radzieckiego

Rozpad Związku Radzieckiego rzeczywiście zaczął się z kryzysu gospodarczego, który zrodził kryzys w systemie bezpieczeństwa KGB. Szef KGB Jurij Andropow jako pierwszy zaczął uświadamiać sobie jak słaba i nieefektywna za Breżniewa – w warunkach zwiększenia korupcji i zwiększenia wydatków wojskowych – stała się gospodarka sowiecka. KGB zrozumiało dwie rzeczy. Po pierwsze, że Rosja potrzebuje restrukturyzacji (Pierestrojka) – bo w innym przypadku nastąpi bankructwo. Po drugie, że Związek Radziecki będzie musiał zrezygnować ze swojej tradycyjnej izolacji i otworzyć się na zachodnie technologie i metody pracy (głasnost – jawność). Sowiecki lider Michaił Gorbaczow był reformatorem, ale również był komunistą starającym się reformować system i ratować partię. Odszedł on od modelu KGB. Razem z Andropowem liczyli na to, że Związkowi Radzieckiemu uda się przeżyć i wyjść naprzeciw Zachodowi, a przy tym nie ponieść klęski. Mieli nadzieję, że ZSRR będzie potrafiło rozporządzać swoimi geopolitycznymi sprawami, takimi jak władza w Europie Wschodniej, przekładając je na stosunki gospodarcze z Zachodem i jednocześnie nie ponosząc klęski. W tej rozgrywce przegrali.

Lata 90-te były katastrofalnym okresem dla byłego Związku Radzieckiego. Za wyjątkiem niektórych regionów rozpad państwa sowieckiego i jego aparatu bezpieczeństwa doprowadził do chaosu, a prywatyzacja przeobraziła się złodziejstwo. Nic dziwnego, że najbardziej nowoczesna i dobrze zorganizowana część aparatu sowieckiego – KGB – pełniła w tym ważną rolę i bardziej niż inni zatrzymała swoją tożsamość instytucjonalną. Z czasem wznowiła nieformalną kontrolę nad gospodarką, a następnie jeden z jej przedstawicieli – Władimir Putin został szefem państwa.

Putin rozwijał 3 zasady. Pierwsza polegała na tym, że system bezpieczeństwa leży u podstaw państwa. Druga, że Moskwa to serce Rosji. Trzecia, że Rosja to serce byłego Związku Radzieckiego. Te zasady usystematyzowały się nie od razu. Stare KGB, przemianowane na FSB [Federalna Służba Bezpieczeństwa – przyp. red.] i SWR [Służba Wywiadu Zagranicznego – przyp. Red.] powoli uzupełniało swoje siły, przechodząc od systemu nieformalnej dominacji w gospodarce przez złodziejstwo do bardziej usystematyzowanej władzy aparatu przy pomocy specsłużb. Tym samym przywrócono wcześniejszy model. Putin zaczął kontrolować władze regionalne, poprzez powoływanie gubernatorów i kontrolę przemysłu znajdującego się poza obszarami Moskwy. A co najważniejsze, zaczął ostrożnie przywracać Rosji status „pierwszego wśród równych” w przestrzeni postsowieckiej.

Putin doszedł do władzy podczas wojny w Kosowie. Rosja chciała, aby Zachód nie zaczynał wojny przeciwko Serbii. To wszystko co pozostało z byłej Jugosławii. Zignorowano Rosję, a jej ograniczony wpływ na tą sprawę był upokorzeniem dla prezydenta Jelcyna. Natomiast pomarańczowa rewolucja na Ukrainie przekonała Putina, że USA będzie próbowało zniszczyć Rosję, jeśli na jej czele nie stanie ktoś na miarę Jelcyna. Ukraina z gospodarczego i geograficznego punktu widzenia była bardzo istotna dla bezpieczeństwa narodowego Rosji. Putin w próbach stworzenia prozachodniego rządu, starającego się wstąpić do NATO zauważył starania Waszyngtonu mające na celu zmiany rządzących za pomocą finansowanych z CIA organizacji pozarządowych oraz próby stałego osłabienia Rosji. Kiedy zwyciężyła pomarańczowa rewolucja, Putin zaczął naprawiać sytuację.

W pierwszej kolejności postanowił wykazać, że Rosja w znacznym stopniu odzyskała swoje siły i jest gotowa je wykorzystać. Po drugie, postarał się wykazać, że deklaracje amerykańskie są bezwartościowe. Wojna między Rosją i Gruzją w 2008 roku pomogła osiągnąć oba cele. Rosjanie przeprowadzili ofensywę, a Amerykanie zatrzymani w Iraku i Afganistanie nie mogli na nią odpowiedzieć. Dali nauczkę nie tylko Gruzji (która, podobnie jak Ukraina dążyła do wstąpienia do NATO), ale również Ukrainie i innym postsowieckim państwom. Ta demonstracja miała na celu pokazanie tego, że Rosja znowu znajduje się w samym sercu Eurazji. I rzeczywiście, jednym z kolejnych projektów Putina była Unia Eurazjatycka, wiążąca Rosję, Kazachstan i Białoruś. Okazała się największym i najważniejszym gospodarczym oraz militarnym elementem byłego Związku Radzieckiego. Po dodaniu do niej Ukrainy były Związek Radziecki uzyskuje swoje dawne kształty.

Pieriestrojka Sojuza

Dla Rosji stworzenie unii ma strategiczne znaczenie. Jak stwierdził Putin, rozpad ZSRR był geopolityczną katastrofą. Moskwie potrzebna jest integracja gospodarcza, szczególnie z udziałem nowej strategii ekonomicznej postsowieckiej Rosji, w której centrum znajduje się eksport głównie surowców energetycznych. Jednocząc się z takimi państwami jak Kazachstan w sferze energetyki i z Ukrainą w dziedzinie produkcji i dostawy zboża, Moskwa będzie mogła wpływać na resztą świata, w szczególności na Europę. Równie ważny jest fakt, że to pozwoli Rosji na uzyskanie głębi strategicznej. Cały świat wie, że inwazja Rosji jest niemożliwa. Ale Rosjanie potrafią sobie to wyobrazić. Pamiętają oni bowiem, że 1932 roku Niemcy były słabe i sparaliżowane. Ale do 1938 roku było to już niezwykle silne państwo. Sześć lat to niedługi okres, i chociaż dziś taka ewolucja jest mało prawdopodobna, to z rosyjskiego punktu widzenia, w dłuższej perspektywie należy ją uwzględniać i mając nadzieję na lepsze czasy, przygotowywać się do tych gorszych.

Dlatego kluczowym elementem strategii rosyjskiej po odrodzeniu się władzy państwowej w Rosji jest stworzenie takiego systemu relacji na gruncie postsowieckim, który spowoduje połączenie interesów gospodarczych i da strategiczną głębię. Jednocześnie nie powinny pojawić się w Rosji nierealizowalne zobowiązania dotyczące wspierania polityki wewnętrznej innych państw. W odróżnieniu do Imperium Rosyjskiego i Związku Radzieckiego Putin w swojej strategii chce skorzystać z zalet tych relacji na podstawie określonej wzajemności, która wyklucza branie odpowiedzialności za inne państwa.

Nieoczekiwanym sukcesem w osiągnięciu tych celów były wojny amerykańskie w Iranie i Afganistanie. Do 11 Września Stany Zjednoczone aktywnie starały się odłączyć od przestrzeni postsowieckiej części byłego Związku Radzieckiego kraje bałtyckie, i integrować je z zachodnimi strukturami. Po 11 września w USA wojny z „dżihadystami” stały się manią, co dało Rosji czas i możliwość na ustabilizowanie się i zwiększenie swojej władzy w regionie.

Dziś, gdy Stany Zjednoczone wychodzą z Afganistanu, Rosję powinno niepokoić to, że Waszyngton skupiając swoją uwagę na Chinach przeniesie ją również na Rosję. Dlatego też zakończenie tych konfliktów nie leży w interesie Rosji. Dlatego jeden z elementów wewnętrznej strategii Rosji polega na tym, aby nową obsesją Ameryki był Iran. Dziś Rosja i Iran to jedyne wielkie państwa, wspierające reżim syryjskiego prezydenta Baszara Asada. Rosja chce, żeby Syria była państwem pro-irańskim, ale nie dlatego że jest to korzystne dla długo planowych interesów Moskwy, ale dlatego, że w najbliższej perspektywie wszystko co absorbuje uwagę USA, zmniejsza presję na Rosję i daje jej więcej czasu na reorganizację byłego Związku Radzieckiego.

Kryzys w Europie jest również na rękę Rosji. To niewyraźne zadowolenie Niemiec w stosunku do Unii Europejskiej, jeszcze nie dojrzało i nie doprowadziło do rozpadu i może nigdy nie doprowadzi. Jednak niezadowolenie Niemiec mówi o tym, że państwo szuka innych partnerów, po części aby osłabić nacisk na siebie, a po części żeby stworzyć nowe możliwości. Niemcy są zależne od eksportu energetycznego z Rosji, i mimo tego, że w najbliższych latach ta zależność się zmniejsza, Moskwa myśli o najbliższej przyszłości. Niemcy są w trakcie poszukiwań nowych partnerów gospodarczych i co najważniejsze, mimo najsilniejszych nacisków na Europę, Niemcy nie chcą brać udziału w amerykańskich próbach stworzenia Rosji nowych granic. Obrony przeciwrakietowej nie ma większego znaczenia dla Rosji, ponieważ jej nie zagraża. Jednak nieobecność Amerykanów w regionie powoduje u Moskwy strach. Wielkim osiągnięciem dla Moskwy było by przekonanie Niemiec, że Stany Zjednoczone są siłą destabilizującą.

Innie kwestie mają charakter drugoplanowy. Istnieją problemy między Chinami a Rosją. Jednak Chiny, jeśli nieoczekiwanie nie zdecydują się wtargnąć na granice rosyjskie (do czego na pewno nie dojdzie), nie stanowią znaczącego zagrożenia dla kluczowych interesów rosyjskich. Oczywiście istnieją problemy o charakterze gospodarczym i politycznym, ale Chiny nie są głównym problemem Rosji.

Głównym i przytłaczającym strategicznym problemem Rosji jest dominacja na terenie byłego Związku Radzieckiego, jednocześnie nie zamieniając się w opiekuna i zastępcę postsowieckich państw. Ukraina jest kluczowym brakującym ogniwem i w tym kierunku prowadzona jest długa i skomplikowana gra polityczno-gospodarcza. Druga gra ma miejsce w Azji Centralnej, gdzie Rosja czuje się coraz bardziej pewna siebie. Trzecim polem gry będą państwa nadbałtyckie, gdzie Rosja jeszcze nie zrobiła pierwszego kroku. Jest również niekończący się konflikt na północnym Kaukazie, który przywrócić władzę Rosji na południu. Polityka wewnętrzna Rosji polega na walce z czasem, aby zakończyć swoja ewolucję.

W tym celu Rosjanie muszą odwracać uwagę USA, i rosyjska strategia na Bliskim Wschodzie temu właśnie służy. Kolejny cel to zabezpieczyć się od Zachodu, wciągając Niemcy w przynoszącą obopólne korzyści współpracę gospodarczą, nie powodując przy tym większego sprzeciwu ze strony Polski i przeciwdziałać amerykańskiej obecności na jej terytorium.

Czy uda się osiągnąć ten cel? Zależy to w równym stopniu od Iranu i od Rosji.

Rosja przeszła długą drogę od momentu gdy głową państwa był Jelcyn. Siły bezpieczeństwa znów znalazły się w centrum państwa. Moskwa sprawuje władzę nad całą Rosją. Rosja stara się zdominować państwa byłego Związku Radzieckiego. Jej głównym przeciwnikiem są rozproszone i strapione Stany Zjednoczone, i słaba podzielona Europa. Oczywiście w dziedzinie gospodarki Rosja jest niefunkcjonalna, ale tak było na przestrzeni wielu wieków i nie oznacza to, że zawsze będzie słaba. Na razie Rosja zadowala się swoją siłą w tak zwanej bliskiej zagranicy, czyli w państwach byłego Związku Radzieckiego. Osiągnąwszy ten etap nie stara się ona rozwiązywać niemożliwych do rozwiązania problemów.

Źródło: www.stratfor .com

Tłumaczenie: Agnieszka Okońska