Bezpieczeństwo między Rosją a Azją Środkową

Politykę Rosji w Azji Środkowej kształtują trzy rozbieżne tendencje. Geopolityczno-wojskowa skupia się na rywalizacji w kwestii energii w regionie; wizja rosyjskiego przemysłu energetycznego skupia się na zabezpieczeniu wyłącznych praw na przesył gazu z tego regionu do Europy; w końcu, perspektywa bezpieczeństwa skupia się na zagrożeniu międzynarodowym mogącym dotknąć Rosję, którego powodem są skrajni islamiści, terroryzm i przemyt narkotyków w regionie.

Wewnętrzne napięcia między powyższymi tendencjami są głównym źródłem niepowodzeń rosyjskiej polityki w regionie. W zależności od kierunku polityki, która aktualnie dominuje, rosyjscy urzędnicy albo skupiają się na kwestiach cichego tuszowania zagrożeń, co najlepiej udaje się poprzez stworzenie mechanizmów współpracy między państwami spoza i wewnątrz regionu, albo na działaniach mających na celu ograniczenie wpływu państw zewnętrznych w regionie, przyjmując za cel zachowanie monopolu na przesył energii oraz wyprzedzenie w tej kwestii Stanów Zjednoczonych.

Zainteresowanie Rosji energetyką Azji Środkowej

Do niedawna, głównym celem polityki energetycznej Rosji w tym regionie było kontrolowanie eksportu ropy naftowej i gazu ziemnego z Azji Centralnej do Europy. Do roku 2005 wszystkie większe rurociągi służące eksportowi z tego regionu przechodziły przez terytorium Rosji, umożliwiając jej znaczne umocnienie swojej pozycji w kwestiach cen przesyłu i sprzedaży. Kontrolowanie przesyłu gazu ziemnego było również ważne z politycznego punktu widzenia, ponieważ potencjalnie mogło być użyte do uzyskania przewagi nad państwami zależnymi od rosyjskich zasobów gazu wykorzystywanego w gospodarce.

W ostatniej dekadzie budowa wielu innych rurociągów wyeliminowała monopol Rosji na transport gazu z Azji Centralnej. Państwa produkujące energię w tym regionie mogą teraz sprzedawać swoje produkty do Chin i Iranu. W tym samym czasie zmiany we wzorcach popytu i podaży na gaz ziemny w Europie zmniejszyły polityczną i ekonomiczną przewagę rosyjskiego monopolu na dostarczanie gazu do niektórych europejskich państw. Rozwój nowych sposobów wydobywania gazu łupkowego w Stanach Zjednoczonych zwiększył podaż skroplonego gazu ziemnego w Europie w tym samym czasie, gdy światowy kryzys finansowy doprowadził do ostrego spadku w popycie. Czynniki te wpłynęły na ostry spadek możliwości ustalania cen przez Rosję oraz do kontrolowania dostaw w celach politycznych. Zakłada się, że stan ten będzie trwał przez 5-10 lat.

Zaistniała sytuacja w Europie zmniejszyła polityczną wagę przyszłego rurociągu kaspijskiego dla Rosji. Zamiast tego, Rosja prawdopodobnie skupi się na zwiększeniu zysków z produkcji energii w tym regionie. W tym celu skoncentrowano się na sprawie powstawania pól naftowych i gazowych, które Rosja kontroluje wspólnie z Kazachstanem. Najbardziej znaczące jest morskie pole naftowo-gazowe Kurmangazy, z rezerwami szacowanymi na 7-10 miliardów baryłek. Rosyjskie firmy energetyczne mają również częściową kontrolę lub udziały mniejszościowe w kilku innych kazachskich polach naftowych, które obecnie są w fazie badań i eksploatacji.

Konkurencja Chin

W ostatnich latach rosyjscy przywódcy zaczęli bardziej zwracać uwagę na wzrost znaczenia Chin w Azji Środkowej. Strategia polityczna Chin skupia się na przemianie tego regionu w silny, dostępny i bezpieczny dla ich inwestycji rejon bez wzbudzania większego sprzeciwu Rosji. Region ten jest ważny dla Chin z trzech powodów. Po pierwsze, stał się decydującym miejscem jeśli chodzi o zasoby energetyczne. Po drugie, Chiny postrzegają go jako zabezpieczenie zarówno od Rosji, jak i Stanów Zjednoczonych. W końcu, szukają również wsparcia Azji Centralnej w swojej nieustającej walce z ujgurskimi separatystami w Xinjiang. Aby przyspieszyć realizację tych celów, Chiny inwestowały w ekonomię Azji Środkowej, zwłaszcza w infrastrukturę energetyczną. Większość wymiany handlowej między tymi regionami polega na dostarczaniu surowców z Azji Centralnej do Chin a następnie na imporcie gotowych produktów takich jak maszyny, żywność i dobra konsumpcyjne z Chin do Azji Środkowej.

Rosyjscy przywódcy obawiają się, że ich wpływ na politykę w Azji Środkowej powoli się osłabia, ponieważ ważną pozycję w tym regionie zaczynają zajmować Chiny. Podczas gdy rosyjski dalej jest najczęściej używanym językiem na rynkach Azji Środkowej, sprzedawane produkty są w większości chińskie. Aby zachować swoje wpływy w tym regionie, Rosja skupiła się na sprawie wprowadzenia Chin do regionalnych sieci (handlowych), zachowując jednocześnie swoją przewagę w tych instytucjach, do których Chiny nie należą. Najważniejszą rolę w tej kwestii pełni porozumienie Szanghajskiej Organizacji Współpracy, która dostarcza tym dwóm krajom neutralnego gruntu dla prowadzenia rozmów w kwestiach bezpieczeństwa oraz planowania wspólnych działań i ćwiczeń wojskowych, i Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym. Takie współdziałanie pozwala Rosji odgrywać ważną rolę w kwestii bezpieczeństwa państw Azji Środkowej bez wpływu Chin. W tym samym czasie, Rosja planuje przeciwstawić się ekonomicznemu znaczeniu Chin w Azji Środkowej poprzez utworzenie unii celnej z Kazachstanem oraz jej poszerzenie w przyszłości, włączając Kirgistan i Tadżykistan.

Poszukiwanie stabilności politycznej

Rosyjscy przywódcy są zaniepokojeni słabą formą reżimów politycznych w Azji Środkowej. Pomimo tego, że państwa w tym regionie wydają się być silne, państwowe struktury są osłabione przez korupcję, i są zależne od wsparcia mecenatów. Tego typu reżimy mogą być podatne na szybki „spadek formy”, tak jak np. Mubaraka w Egipcie w 2011 roku, czy Akajewa i Bakijewa w Kirgistanie (2005 i 2010 rok). Kazachstan i Uzbekistan, dwa centralne państwa w Azji Środkowej, wkraczają w okres większej niepewności politycznej stawiając czoła nieuniknionym sporom o przyszłe prezydentury.

Rosyjscy przywódcy obawiają się, że nagłe obalenie jednego z tych przywódców spowoduje wewnętrzną niestabilność i może dać okazję grupom radykalnych islamistów do przejęcia władzy lub rozpoczęcia wojny domowej. Postrzegają oni przywódców tych państw jako zabezpieczenie przed radykalnymi islamistami z Afganistanu i obawiają się, że niestabilność w regionie może ułatwić tym grupom przeniknięcie do Rosji.

Pomimo większej uwagi, która jest poświęcana Azji Środkowej przez Stany Zjednoczone i Chiny ostatnimi czasy, Rosja obecnie pozostaje dominującą siłą w regionie. Państwa byłego Związku Radzieckiego są niechętne do podjęcia jakichkolwiek kroków, które mogłyby wzbudzić wrogość Rosji. Rosja wykorzystała kulturowe, polityczne i ekonomiczne powiązania pozostałe po okresie sowieckim aby zachować swą przewagę w regionie. Rosyjscy przywódcy uważają Azję Środkową za strefę bezpieczeństwa, która chroni południową granicę kraju przed potencjalnym zagrożeniem. Z tego powodu, kontynuowane będą działania mające na celu utrzymanie zaangażowania Rosji w rozwój gospodarczy tego regionu.

Dmitry Gorenburg

Źródło: http://russiamil.wordpress.com/

Tłumaczenie: Jarosław Maciaszek