Wiszenka

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. B. Chlebowskiego, t. 13, Warszawa 1893, s. 619-620.

Wiszenka 1.) al. Wyszenka, wś, pow. gró­decki, 32 klm. na płn. od Gródka, 20 klm. na płn.-zach. od sądu pow. w Janowie, 8 klm. na płd.-zach. od urz. poczt, w Magierowie. Na płd.- wsch. leżą Stawki, na płd. Majdan i Wereszyca, na zach. Kurnik i Trościaniec (obie w pow. ja­worowskim), na płn. Szczerzec, Biała i Magierów (wszystkie trzy w pow. rawskim), na wsch. Wólka Kunińska, Kunin, Brzyszczc i Huciska (wszyst­kie cztery pow. żółkiewskim). Na płn.-zach. po­wstaje pot. Rudaczka, dopł. Wereszycy (dopł. Dniestru), i płynie na płd., przybierając nazwę vSowina“. W płn. stronie powstaje lewy dopł. Świni (dopł. Raty) pot. Derewenka, zwany w góra. biegu Świnią. Między źródłami Rudaczki a Derewenki powstaje pot. Biała (dopł. Ra­ty) i płynie na płn., a potem na płn.-wsch. Na wsch. nastaje pot. Kiślanka (dopł. Bzynki, wpa­dającej do Derewenki). Przez wś idzie główny dział wodny europejski. Płd.-zach. część obsza­ru leży w dorzeczu Dniestru, a płn.-wsch. w do­rzeczu Wisły. Wzn. obszaru sięga 398 mt. na płd.-wsch., na płn.-zach. wzgórze Haraj 396 mt., na płn.-wsch. Horodyska 383 mt. Wieś składa się z przysiółków: Wiszenka Mała al. Malatyn, W. Wielka al. Jezierna, Bałandziuki, Bereściaki, Capy, Draby al. Droby, Kniazie, Gerusy, Harachy, Hremy, Kowale, Lutowa, Misaki, Mielniki, Praduchy, Stelmaehy, Zagórzany, Zajazd, Maj­dan, Walddorf, Michałejki, Baniły, Kality, Juski, Kuśnierze, Dumasy, Sydory, Spuśniki, Galany, Czerneczy, Krasny Werch. Własn. więk. tu i w Walddorfie ma roli orn. 917, łąk i ogr. 90.

[s.620]

pastw. 254, lasu 6195 mr.; wł. mn. roli or. 6713, łąk i ogr. 875, pastw. 949, lasu 386 mr. W r. 1880 było w W. i jej przysiółkach (prócz kol. Walddorf) 638 dm., 3672 mk. w gm., 18 dm., 167 mk. na obsz. dwor. (3614 gr.-kat., 94 rz.-kat., 70 izr., 61 innych wyznań; 3634 Rus., 75 Pol.,130 Niem.). Par. rz.-kat. w Janowie, gr.-katol. w Wiszence Małej al. Malatynie i druga w Wiszence Wielkiej al. Jeziernie. Cerkwie znajdują się w W. Małej i W. Wielkiej, toż samo i szkoły. We wsi jest gorzelnia, młyn, tartak parowy o si­le 10 koni, fabryka terpentyny i stępa procho­wa, należąca do c. k. zakładu materyałów arty­leryjskich we Lwowie. Za czasów Rzpltej nale­żała wś do dóbr kor., ststwa gródeckiego. W lu­stracyi z r. 1570 (Rk. Os., n. 2834, str. 51) czy­tamy: „Ta wś, acz przez pierwsze rewizory jest wpisaną nowej osady, a wszakoż jednak żadnego czynszu, ani podatku nie dają, bo im libertas nie wyszła według listu ich, aż dopiero poczną pła­cić in anno 1573. Jest w niej ludzi osiadłych na ten czas 44, którzy takowy czynsz płacić bę­dą jako i wieś Wrzesica (Wereszyca). Z karcz­my dają per arendam zł. 5, kapłonów 2. Huta, która tam jest przy tej wsi, czyni do roku zł. 6 gr. 12. Pop ruski adhuc libertate gaudet, qua fflcpirata płacić będzie jako i drudzy”. W lustracyi z r. 1662 (1. c., str. 237) czytamy: Ta wieś zasiadła zdawna na łanach 50, oprócz kniaziego, wybrańskiego, popowskiego i kaczmarskiego. Poddanych w tej wsi przed wojną było 200; te­raz ich tylko 24. Płacą dwaj czynszu po zł. 7 gr. 15 ze dwu zagonów, co uczyni zł. 90. Owsa ze dwu zagonów dają po pół miarków 2, przy­chodzi pół miarków 48, po gr. 15. Kapłonów, kur, gęsi, jajec nie dają podług dawnego zwyczaju. Robić powinni z zagona dzień jeden w tydzień. Dziesięciny owczej dostało się jagniąt 20 po 1 zł. 15 gr. Dannego miodu przed wojną dawali rączek 5, teraz las spustoszał i miodu nie dają. Hajduczyzny za wybrańca dają zł. 14. Popi 2 dają po zł. 2. Karczem w tej wsi było przed wojną 3, dawano z jednej po zł. 19 i po kamie­niu łoju i po kapłonów 2. Teraz ino jedna, która się kładzie na rok 30 zł. Młyn jest przy tej wsi jeden na rzece Derewiance, o jednem kole. Uczci­wi Hryć, Jurko Prus, Maksym, Petro, Iwan, Jurko, ten młyn trzymają za przywilejem króla JMCI; dają z niego zł. 24. Młyn drugi na koń­cu drugim wsi pomienionej, na rzece Derewniance, o jednem kole. Mielnik na trzeciej mierze po­stanowiony. Ćwierć pola do tego młyna należy. Czyni zł. 50. Wybraństwo na łanie roli. Siedzi uczciwy Lewko za przywilejem królewskim. Kniaztwo jest w tej wsi, na łanie roli. Z pustych ról dostaje się najmu zł. 50. Suma prowentu z tej wsi czyni 316 złp.“ W Gródku d. 24 maja 1557 r. pozwala Jan Mielecki, wojew. podolski, marsz. kor. i ststa gródecki, kniaziowi Hryciowi założyć wieś Wisienkę i nadaje mu łan roli i sianożęć (Arch. krajowe we Lwowie, C., t. 348, str. 660; t. 360, str. 771; t. 385, str. 1326; t. 426, str. 2948 i t. 437, str. 2486). W Starzyskach d. 14 listop. 1603 r. opisuje Stanisław Żółkiewski powinności wsi Wisienki (1. c., t. 426, str. 2954; t. 437, str. 2492 i t. 568, str. 2900). W Warszawie d. 22 marca 1615 r. po­zwala Zygmunt III Jerzemu Andreiszynowi prze­lać swe prawa do sołtystwa w Wisience na syna Chomę i wnuków Iwana, Macieja i Fedkę (1. c.,104 , t. 369, str. 228). W 1618 r. nakazuje Zy­gmunt III staroście gródeckiemu Ferdynandowi z Mirowa Myszkowskiemu, aby rozpatrzył spra­wę poddannych z Wisienki, oskarżających namiestników tegoż starosty o gwałty (1. c., C., t. 371, str. 1298). W Jaworowie d. 10 lipca 1679 r. poleca Jan III poddanym wsi W., aby słuchali starosty (1. c., C., t. 439, str. 284). W r. 1682 wybrał się Jan III w kwietniu na objazd do dóbr swoich i musiał się wymknąć ukradkiem z Jaworowa, bo jeden z młodszych synów, po Konstan­tym już urodzonych, którego Amorkiem nazywał, nie chciał go puścić. Przywiązany do dzieci, król nie gniewał się wcale za natręctwo na mal­ej”, lecz pisał: „Wielcem mu powinien, że mię nie zapomina, i lubo mię pożegnania pozbawił, nie­winna jednak przy nim zostawa wina“. Wówczas zatrzymał się na pierwszy popas w Wiszen­ce, nie jadł jednak obiadu we dworze, ale u soł­tysów pod lasem, na ustroniu ode wsi“. (Helcel, „Listy Jana Sobieskiego do żony Kraków, 1860, str. 335).