Trubczewsk

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 12, pod red. B. Chlebowskiego, Warszawa 1892, s. 514-515.

Trubczewsk, w latop. Trubecz i Trubeck, w dokum. polskich Trubeck, Trubczesko, w dokum. łacińs. Trubeckum, mto pow. gub. orłow­skiej, na prawym wyniosłym brzegu Desny, naprzeciw ujścia Neruszy, pod 52° 35′ płn. szer. a 51° 27′ wsch. dłg., wzn. 700 st. npm., odl. o 228 w. na płd.-zach. od Orła a 60 w. od najbliższej st. dr. żel. Wyhowicze (dróg poleskich). Ma (w 1873 r.) 784 dra. (11 mur.), 5451 mk. (15 kat. i 47 żyd.), 8 cerkwi mur., 100 sklepów, szpital miejski, szkoły: powiat, i paraf., szkołę żeńską, st. poczt, i przystań statków parowych. Własność miasta stanowią 3 domy i 3536 dz. ziemi (292 dz. łąk i 1537 lasu); dochody w 1873 r. wynosiły 12,052 rs. Większość mieszkańców zajmuje się obróbką i przędzeniem lnu, po części rzemiosłami (490 rzemieślników, w tern 264 majstrów), budo­wą statków wodnych, zarobkiem na przysta­ni i handlem. Przemysł fabryczny ogranicza się prawie wyłącznie na obróbce konopi i w r. 1873 reprezentowany był przez 67 zakładów, zatrudniających 1348 robotników i produku­jących za 327,387 rs. Kupcy tutejsi prowa­dzą handel głównie: konopiami, olejem i sie­mieniem konopnem, powrozami i zbożem. Targi odbywają się oo niedziela i piątek, jar­marki zaś trzy razy do roku (od 1 do 7 sty­cznia, na św. Trójcę i w trzecim tygodniu w. postu). Jestto dawna osada, należąca po­czątkowo do ks. nowogród-siewierskiego, poczem wraz z Kurakiem stanowiła osobną dzielnice, będącą w 1185 r. w posiadaniu ks. Wsiewołoda Światosławowicza. W 1231 r. latopisy wymieniają ks. trubczewskiego Światosława, biorącego udział w walkach domo­wych pomiędzy ks. czernihowskim Michałem a w. ks. włodzimierskim Jerzym Wsiewołodowiczem. Następnie przez ciąg półtora wie­ku nie znajdujemy żadnej wzmianki o T. i dopiero w 1379 r. widzimy je pod władzą Litwy, jakkolwiek miało wówczas oddziel­nego księoia w. osobie Dymitra Olgierdowi-cza. W 1402 r. T. wymieniony jest w liczbie zamków należących do ks. Świdrygajłły (Daniłowicz, Skarbiec, I, 330). W 1459 r. poło­wę T. trzymał Hryńko Chodkiewicz Wołłowicz, koniuszy litewski, po Marcinie. W wy­roku Aleksandra Jagiellończyka z 1499 r. nazwany on jest Wołłowiczem (M. L., 5; cytata ze Złotej Księgi, XI,*257).. Na mocy ugody z 1503 i 1538 r. T. przyłączony został do państwa moskiewskiego, zachował jednak ślady niezależności. Za czasów Samozwańca T. stanął po jego stronie i przez ugodę deulińską i wiaziemską w 1618 i 1634 r. przyznany został Litwie i dopiero Władysław IV w 1644 r. odstąpił go ostatecznie w. księciu moskiewskiemu, co dało powód do głośnej w dziejach sprawy trubeckiej, ukończonej do­piero w 1676 r. przez wypłacenie ks. Trubeckiej, z domu Sokolińskiej, 2-do voto Wołodkowiczowej, stosownej indemnizacyi (ob. t. IV, 539). W 1659 r. msto, służące za jeden z głównych punktów koncentracyi wojsk ru­skich w walce o supremacyą nad Ukrainą, zostało silnie obwarowane. Car Aleksy Mi­chałowicz, wynagradzając zasługi ks. Alekse­go Trubeckiego, głównego wodza wojsk dzia­łających przeciwko hetmanowi Wyhowskiemu, nadał mu w 1660 r. T. wraz z powiatem, który po bezpotomnej jego śmierci (w 1663 r.) powrócił do korony. W 1663 i 1667 r. oblegali miasto Polacy i Tatarzy krymscy. W 1708 r. mto przyłączone zostało do gub. kijowskiej, od 1719 r. wchodziło w skład prowincyi siewskiej tejże gub., od 1732 r. nale­żało do gub. biełgorodzkiej, wreszcie od 1776 r. mto powiat, namiestnictwa a od 1796 r. gub. orłowskiej.

Trubczewski powiatleży w zachodniej części gubernii i zajmuje 94’93 mil al. 4593’6 w. kw. Należy do nieczarnoziemnych powiatów gubernii, jest w ogóle lesisty i obfituje w bło­ta, które zgrupowały się głównie w części wschodniej, t. j. leżącej na lew. brzegu De­sny. Gleba przeważnie gliniasta i piaszczy­sta, miejscami składa się z lotnego piasku; czarnoziem spotyka się bardzo rzadko. Lasy zajmują 60% ogólnej przestrzeni. W drze­wostanie przeważa sosna, dalej jodła i osina. Cała powierzchnia powiatu należy do dorze­cza Desny (dopł. Dniepru), przepływającej przez część środkową, na przestrzeni około 150 w., w kierunku od płn. ku płd. i płd.-zach. Desna na całej przestrzeni jest żeglo­wną i przybiera nieznaczne dopływy od praw. brzegu: Rewnę, Prołyskę, Jahnet i Nawlę, od lewego zaś Deseńkę i Posoł; nadto w płn.-zach. części powiatu bierze początek rz. Su­doso. Jeziora, w ogóle niewielkie, znajdują się przeważnie w dolinie Desny. Najważniej­sze z nich: Osestrje (do 57 w. obwodu), Nowosieckie, Markowo i Wałujewo (mające oko­ło 3 w. obwodu). Dość rozległe błota znaj­dują się na lew. brzegu Desny. W 1870 r. było w powiecie 89,293 mk. (13 żyd.), zamie­szkujących 233 miejscowości (6 słobód, 57 siół, 26 siółek, 122 wsi i 22 drobnych osad). W 1873 r. było 62 cerkwi (25 murów.) i 1 monaster męski. Główne zajęcie mieszkań­ców stanowi rolnictwo, uprawa konopi (około 990 olejarni, produkujących za 27,000 rs.), hodowla bydła, pszczelnictwo, przemysł le­śny (budowa statków wodnych, wozów, sań, kół, naczyń drewnianych, pędzenie smoły i

[s. 515]

dziegciu), furmaństwo, flisactwo i wychodzenie na sianokos i żniwa do gubernii południowych. Przemysł fabryczny nieznaczny, ograniczał się w J874 r. na 5 zakładach, produkujących za 110,450 rs. (2 gorzelnie wyprodukowały za 95,200 rs.).

J.Krz.