Radymno

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IX, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1888

[s. 459]

Radymno, miasteczko w pow. jarosław­skim, w równinie, 206 do 211 mt. npm., na lewym brzegu Sanu, który przed zregulowaniem koryta robił w tem miejscu silne ku zachodowi wygięcie, i przy linii dr. żel. Karola Ludwika (224 kim. od Krakowa, 21 klm. od Przemyśla, a 118 klm. od Lwowa). Z R. pro­wadzą gościńce na zachód do Krakowa, na wschód do Lwowa a na połud. węgierski przez Przemyśl. Pod samem R. uchodzi do Sanu z lew. brzegu rzeczka Ruda, płynąca na ob­szarze Ujkowic. Mimo korzystnego położenia uboga osada, znaną jest z wyrobów powroźniczych. R. posiada sąd powiatowy, kościół par. rzym.-kat. i cerkiew gr.-kat., urz. poczt, i tel., a wreszcie dwie jednoklasowe szkoły ludowe męzką i żeńską. Przebywa w niem stale notaryusz i lekarz, jest apteka, kilka sklepów korzennych. W pobliżu miasta stacya kolei. Jarmarki odbywają się 20 maja, 20 sierpnia, 20 września i 20 grudnia, a w po­niedziałki i piątki targi tygodniowe. Liczy 293 dm., 1919 mk. (906 m., 1013 k.), z nich 850 rzym.-kat., 171 gr. kat. i 898 izrael. Z obszaru do biskupstwa przemyskiego rzym.-kat. należy 115 roli, 52 łąk, 14 past. i 55 mr. lasu; mieszczanie mają 463 roli, 86 łąk, 86 łąk, 86 past. i 46 mr. lasu. Gleba glinkowa, urodzajna. Sąd pow. obejmuje 32 gminy i 29 obszar, dworskich, w których jest 4555 dm. 25,990 mk., podług wyznania: 7830 rzym.-kat., 16,125 gr.-kat., 8 prot. i 2027 izrael., a pod względem narodowości 17,675 Polaków i 8254 Rusinów. R. zostało założone w XIV w. na polu zwanem Radomie. Kazimierz W. na­dał w r. 1366 przywilej lokacyjny wsi Ra­dymna Bernardowi z Szynwałdu na 46 łanach. Za Długoszem (Hist. Pol.) powtarza Siarczyński (rkp. bibl. Oss. w r. 1826) i Baliński (Star. Polska II, 649) jakoby nazwa pocho­dziła od Radymiczan, szczepu słowiańskiego wymienionego przez Nestora. Prawdopodob­nie nie przyszła pierwotna lokacya do skutku, bo później Władysław Opolczyk polecił Ze-

[s. 459]

lazigłowie osadzić wieś na 84 łanach. Wójto­wi wyznaczył 6 łanów i młyn i nadał inne zwyczajne prawa i przywileje. Ale i to nie ściągnęło mieszkańców, bo wójt Jasko z Ma­zowsza, rycerz, otrzymawszy od Władysława Opolczyka 1378 r. wójtostwo, ażeby się wy­kupił z niewoli, w której kilka lat zostawał, sprzedał je za 60 grzywien Marcinowi z Lutkowa, który dopiero na 86 łanach wieś osa­dził. W 1380 r. nadał R. król Ludwik bisk. przemyskiemu rzym.-kat. a w 1386 wykupił biskup Eryk wójtostwo za 100 grzyw. Bisk. Jan z Lubienia uzyskał w 1431 r. od Włady­sława Jagiełły przywilej przeistaczający wieś na miasto z prawem magdeburskim i zapro­wadzający targi we wtorki i trzechdniowy jarmark na św. Wawrzyńca, do czego 1467 r. dodał Kazimierz Jagiellończyk ośmiodniowy jarmark na św. Mateusza. Wkrótce jednak zaczęły nieszczęścia spadać na nową osadę. W 1498 r. zrabował je Stefan, woj. wołoski, a w 1501 spalili Tatarzy. Wtedy spłonęły i przywileje. Odnowił je 1506 król Aleksan­der i nadał mieszczanom prawo poboru mo­stowego i grobelnego a w 1518 dozwolił Zygmunt I bisk. Piotrowi Tomickiemu zbu­dować zamek obronny i otoczyć miasto mu­rem. Na ten cel odstąpił król biskupowi czo­powe na półtora roku a szos z Brzozowa i Ra­dymna na rok, co w 1519 przedłużył na takiż przeciąg czasu, ażeby zamek dobrze był ubez­pieczony. W 1533 r. uwolnił król mieszczan od czopowego na kwartał, za co mieli most na Sanie naprawić, później zaś otrzymali na utrzymanie grobel i mostów prawo wybiera­nia większych opłat. Pomnożył jeszcze przy­wileje mta Zygmunt III w 1589 ale w 1623 zniszczyli je znów Tatarzy białogrodzcy. Władysław IV zakazał w 1640 mieszkać tu żydom, a bisk. Achacy Grabowski otoczył je wałem i rowem. August III ustanowił w R. sześć nowych jarmarków w 1745, które póź­niej zniesiono. Rohrer (Eine Reise dur eh Ga-lizien 1806) chwalił R. z powodu wyrobu sieci, włoków i powrozów i rokował mu świet­ną przyszłość; podobnie Kuropatnicki w swej geografii Galicyi zr. 1786. Siarczyński utrzy­muje, że przed zaprowadzeniem cła na grani­cy królestwa polskiego handel wyrobami powroźniczemi przynosił 10 tysięcy złr., a je­dna robotnica wyrabiała na dzień 16 łokci sieci. Przemysł utrzymywał się stale, ale z powodu wyzyskiwania spekulantów żydow­skich, dostarczających rękodzielnikom przędzy, nie wzbogacał ludności; dopiero przed kilku laty założono towarzystwo, mające dostar­czać materyału i starać się o zbyt wyrobów.” Par. została najprzód założoną w Skołoszowie, co widać z przywileju bisk. Jana Lubienieckiego z r. 1432. Dopiero później wybudowa­no kościół w mieście p. t. św. Sebastyana i Wawrzyńca, a gdy go Tatarzy spalili powstał teraźniejszy murowany, ukończony 1729 r. Prócz niego był jeszcze kościół z osobnym proboszczem przy szpitalu św. Ducha, znie­siony jako beneficium simplex około 1784 r. W 1749 r. za pozwoleniem Benedykta XIV po­łączono to probostwo z dochodami stołu ka­pituły kat. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. jarosławskiego,, i obejmuje: Drohojów, Skołoszów, Sotnicę, Święte, Zadąbrowie, Zamiechów i Zamsze. Połączony z kościołem jest instytut ubogich, utworzony w 1838 r. przez mieszczanina Marcina Będzińskiego. Par. gr.-kat. ma cerkiew drewnianą, dosyć okaza­łą; należy do dyec. i dek. przemyskiego; obej­muje Skołoszów, Zagrody, Zasanie i część Michałówki. Uposażenie proboszcza składa się z 55 mr. roli, 7 mr. łąk, 22 kop. żyta ze skup-czyny i 18 sągów drzewa. R. jest miejscem urodzenia Jana Zacharyasiewicza, współcze­snego powieściopisarza. Pochodzi on z miej­scowej rodziny mieszczańskiej i w II. pobie­rał początkowe nauki. R. graniczy na zach. i północ z Ostrowem, na płd. ze Skołoszowem a na płd.-wschód z Zagrodami.

Mac.