Mścisław

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 6, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1885, s. 774-778.

Mścisław,Mścisławl, po ross. Mstislawl,w dok. łac. Mscislavia,miasto pow. gub. mohylewskiej, niegdyś stolica udzielnego księstwa, a od 1566 do 1772 r. m. główne wdztwa mści­sławskiego, na prawym brzegu rz. Wiechry, wpadającej do w pobliżu płynącej Soży, leży pod 50° 1’ płn. szer. i 49° 24′ wsch. dłg. geog., o 755 3/4 w. od Petersburga, 486 w. od Mo­skwy i 18972 w. od Mohylewa po trakcie pocztowym na Horki, a 95 w. po b. drodze na Riasnę i Suchary. W 1880 r. było 12 dm. mur. i 1086 drewn. (z tego 470 należało do chrześcian a 573 do żydów), 7712 ink. (3893 męż. i 3819 kob.), w tej liczbie 3065 prawosł,, 137 katol., 2 ewang, i 4508 żyd. Dalej znaj­duje się w M. 6 cerkwi, z których 3 mur., kościół katol. mur., synagoga mur. i 9 domów modlitwy drewn.; 32 sklepy mur. i 104 dre­wniane; 4 zakłady naukowe, mianowicie, szko­ła duchowna (w 1883 r. 8 nauczycieli i 113 uczniów), szkoła powiat. 2-klas., w 1882 r. przerobiona na szkołę miejską (4 naucz, i 91 uczn.), szkoła paraf. (3 naucz., 49 uczących się chłopców i 46 dziewcząt) i pensya prywa­tna żeńska (16 uczenie); szpital miejski na 10 łóżek, 2 lekarzy, 2 felczerów, akuszerka, apteka, stacya telegraficzna (od 1883 r.). W 1773 r. było w M. 7 cerkwi, 3 kościoły katol., 31 dworów szlacheckich, 276 dm. mieszczańskich, 185 żyd.; ludności chrześciańskiej 989 męż., i 955 kob.; żydów 493 męż. i 473 kob., w ogóle 2910 osób. Przemysł słabo rozwinięty, znaj­duje się bowiem w M. zaledwo 13 niewielkich fabryk, zatrudniających w ogóle 22 robotni­ków (wyłącznie żydów) i mających 2210 rs. rocznego zysku, czyli średnio na jednę fabry­kę 170 r. Ważniejsze z nich: garbarnia, fa­bryka świec łojowych i wyrabiająca tak zw. tałesy, t. j. tkaninę wełnianą białą z czarnemi pasami, nakładaną przez żydów w czasie mo­dlitwy. Rzemiosła przeważnie pozostają w rę­ku żydów, z ogólnej bowiem liczby 291 rze­mieślników jest 194 żydów. Handel nie­znaczny, głównie zbożem, konopiami i końmi z Małorossyi przypędzonymi. W ciąga roku odbywa się 4 jarmarki: w ostatni poniedzia­łek przed Bożem Narodzeniem, w dragą nie­dzielę postu, w dzień ś. Trójcy, na Wniebo­wzięcie H. M. P. Z cerkwi najważniejsza so- borna, pod wez. ś. Mikołaja (Mikołajewska), przerobiona w 1832 r. z kościoła pojezuickiego, fundowanego przez Zygmunta III; dalej para­fialna 8. Trójcy, dawniej soborna, zbudowana wśród dawnego zamku. Iwan Jurjewicz, ks. mścisławski, z żoną Julianną w 1463 r. po­mnożył jej dochody, księżna zaś Julianna, wdowa po Michale Iwanowiczu, odbudowawszy w 1537 r. zniszczoną cerkiew, nadała jej no­wych poddanych. Oprócz tego znajduje Bię jeszcze trzecia cerkiew murowana pod wez. ś. Aleksandra Newskiego, wzniesiona po 1872 roku. Cerkwi drewnianych jest również trzy: cmentarna, Piatnicka i przy monasterze Tupiczewskim, wzniesiona w 1641 r. przez Mośkiewicza, z cudownym obrazem Bogarodzicy. Da­wniej było znacznie więcej cerkwi, i tak znajdujemy ślady istnienia: Nikolskoj, Ilińskiej, Bogosłowskiej, Afanasiefskiej, Spasa (Zbawi­ciela), zbudowanej przed 1519 r. Istniał tu również klasztor bazylianów, zwany za czasów ks. Michała, któremu on w 1505 nadania czy­nił, monasterem Pustyńskim. Zygmunt III w 1631 r. potwierdził dawne nadania i no­wych funduszów przyczynił. Kościół kat. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P., dawniej kar­melicki, zbudowany u stóp góry zamkowej przez Karola Jakuba Madalińskiego, wojskie­go mścisławskiego, w 1654 r. (podług rubryceli dyec. mohylewskiej). Oprócz tego znaj­duje się jeszcze kaplica na cmentarzu grzebal­nym. Par. kat., dek. klimowiecko-mścisławskiego, ma 2257 wiernych. Dawniej istniał tu jeszcze kościół kat. wzniesiony Bogu zwycięz­cy, jak mówi Niesiecki, przez Piotra Paca, sstę mścisławskiego, około 1626 r., oraz ko­ścioły i klasztory: dominikanów, fundacyi Włodzimierza Dadziboga Kamińskiego, podko­morzego mścisławskiego, co zatwierdził sejm 1676 r.; bernardynów pod wez. ET. Maryi P. Anielskiej, wzniesiony w 1727 r. przez Jana Hurko, chorążego witebskiego, i żeński kar­melitanek. Jezuici utrzymywali tu szkoły do 1772 r. Dawniej M. posiadał zamek i był sil­nie obwarowany, zwłaszcza od strony płn.- wsch. Dzisiaj większa część fortyfikacyi stra­ciła pierwotny swój charakter i od niepamię­tnych czasów zamienioną została na sady i ogrody. Pozostały jednak ślady dawnych warowni, z których zwracają na siebie uwagę zwłaszcza tak z w. Zamek i Góra dziewicza al. Gródek. Pierwszy z nich znajduje się w po­bliżu kościoła katol., będąc oddzielony od nie­go równie jak i od gór Troickiej i Cmentarnej głębokim i szerokim rowem; składa się on z wielkich rozmiarów nasypu ziemnego, okrą­głej formy, w środku którego znajduje się powierzchnia, mająca do 20 sążni kw., otoczo­na wałem ziemnym, do 3-ch arsz. wysokim. Góra dziewicza znajduje się o 1/2 w. na wschód od zamku, i składa się również z nasypu ziem­nego lecz mniejszych rozmiarów. Oprócz tego zachował się rów, tak zw. Cielęcy rów (Tielaczyj row), otaczający południową część przed­mieścia na przestrzeni 10 w. i opierający się o rz. Wiechrę od strony zachodniej na 1 w., od wschodniej zaś na 8 w. od miasta. Podług podania M. miał niegdyś przeszło 30,000 mk. i rozciągał się aż do tego rowu. Obecnie miasto

[s. 775]

wraz z należącemi do niego słobodami: Foraztadzką (Przedmiejską), Zarzeczną i Pieczkowską ma 2 1/2 w. długości a 1 1/2 w. szero­kości. Nieznany jest początek miasta; niektó­rzy mylnie przypisują założenie Mścisławowi, synowi Włodzimierza W. Pewnem jest, że M. wzniesiony został przez książąt smoleńskich w pierwszej połowie XII w. dla obrony drogi handlowej w dorzecza Soży i Dniepru od na­poru książąt połockich, a następnie litewskich. W dokumencie z 30 września 1150 r.; którym książę smoleński Rościsław Mścisławicz usta­nowił daniny i podatki w biskupstwie smoleń­skiem, wymieniony jest M. pomiędzy grodami księstwa smoleńskiego. W 1180 r. jawi się M. jako stolica udzielnego księstwa, pier­wszym księciem którego, podług latopisu Woskresieńskięgo, był, Mścisław Romanowicz, w cześć którego miało być miasto wzniesione i od jego imienia nazwane. W 1196 r. Mści­sław Romanowicz objął księstwo smoleńskie i przyłączył do niego dzielnicę mścisławską. Na tym fakcie przerywają się wiadomości o M. do połowy XIV w., a mianowicie 1359 r., w którym zawładnął M. w. książę litew. Ol­gierd, i oddzieliwszy go od Smoleńska, osadził w nim swego namiestnika. Po śmierci Olgier­da w 1377 r. M. został dzielnicą syna jego Szymona Lingwena albo Lichwena, protopla­sty ks. mścisławskich, grających ważną rolę w walkach pomiędzy Litwą a Moskwą w cią­gu XV i XVI w. Swiatosław Iwanowicz, ks. smoleński, wszedłszy w zmowę z Krzyżakami, korzystając z nieobecności Lingwena, obiegł w 1386 r. M., broniony przez Korygajłłę, do­puszczając się przy tom rozmaitych okrucieństw („a koho gdie izymawsze nieszczadno muczachu razlicznymi kaźńmi, mużej i żen i dietej, a inych w izby zapirajuszcze zażigachu, a mładiencew na koł wostykachu”). Już jedenaście dni szturmował, gdy przybył na odsiecz Lingwen wraz z braćmi rodzonymi Skirgajłłem i Korybutem oraz stryjecznym Witoldem, na­padł na oblegający oh i rozbił ich na głowę, przyczem Swiatosław został zabity, synowie zaś jego Hleb i Jerzy zabrani do niewoli. Syn Lingwena Jerzy, stanąwszy po stronie Swidrygajłły, wmieszał się w walkę z Zygmun­tem, lecz rozbity, zbiegł do Nowogrodu, skąd powrócił w 1440 r. i od następcy Zygmunta w. ks. lit. Kazimierza otrzymał napowrót swą dzielnicę. Wkrótce jednak wystąpił i prze­ciwko niemu, w skutek czego zmuszony był schronić się do Moskwy, M. zaś nadany został ks. Wasilowi Jarosławowiczowi Borowskiemu, zbiegłemu z Moskwy w skutek prześladowań Szemiaki. Lecz i on niedługo pozostał w M., wkrótce bowiem powrócił do Moskwy na pomoc w. ks. Wasilowi Ciemnemu, przeciwko Szemiace. Wówczas Kazimierz przebaczył Jerzemu Lingweniczowi i dozwolił mu powrócić do M. Po jego śmierci M. otrzymał syn jego Iwan, który pozostawił po sobie dwie córki, którym w. ks. Aleksander dokumentem z d. 15 sierpnia 1495 r. nadał w dożywocie dzie­dzictwo ojcowskie. Po wyjściu ich za mąż, M. dostał się na mocy przywileju z d. 19 maja 1499 r. pod władzę ks. Michała Iwanowicza Zasławskiego, który przyjął tytuł ks. mścisławskiego. Za jego rządów miasto wiele ucierpiało w skutek wojny pomiędzy Litwą a Moskwą, mianowicie w latach 1502, 1506, 1508 i 1514, w ostatnim mianowicie z tych lat ks. Michał musiał poddać stolicę i kraj swój w. ks. moskiewskiemu; zwycięstwo jednak pod Orszą, wkrótce potem odniesione, powró­ciło Rzpltej miasto i kraj cały. Ród ks. Zasławskich nie długo jednak utrzymał się przy władzy, starszy bowiem syn ks. Michała Wasili zmarł za życia ojca, młodszy zaś Fiedor w 1526 r. wyjechał do Moskwy, gdzie dał po­czątek wygasłemu w XVII w. rodowi książąt Mścisławskich. W skutek tego M. powrócił pod bezpośrednią władzę królewską i Zy­gmunt I w 1527 r. mianował dzierżawcą Jana Jurjewicza Hlebowicza. Po nim dzierżawę M. otrzymał w 1528 r. Jan Jurjewicz Ilinicz, który czasami występuje z tytułem namiestni­ka mścisławskiego. W 1529 r. dzierżawcą M. zostaje Jurij Jurjewicz Zenowicz. Następnie sstami mścisławskimi byli kniaziowie Połubińscy i Sołomerecki. Nareszcie w 1566 r. utworzonem zostało województwo mścisławskie. W 1634 r. król Władysław IV nadał miastu prawo magdeburskie i herb z wyobra­żeniem miecza i tarczy na wierzchu. Dla po­większenia dochodów miejskich dozwolono ma­gistratowi budować sklepy, jatki, śpichrze, łaźnie i zajazdy; dalej nikomu, za wyłącze­niem magistratu, nie wolno sprzedawać trun­ków. Pierwszym dożywotnim wójtem M. zo­stał Józef Krsak. W ciągu XVII w. M., jako miasto blisko granicy położone, podlegał cią­głym prawie napadom ze strony nieprzyjacie­la, najstraszniejszym jednakże był los jego w 1657 r., w którym wojewoda kn. Trubecki wziął miasto szturmem i straszliwą sprawił rzeź pomiędzy mieszkańcami, tak, źe dotych­czas potomkowie ocalonych wówczas mie­szczan zwani są niedosiekami. W kościele kat. mścisławskim obok chóru znajduje się obraz przedstawiający wzięcie miasta przez Trubeckiego. Niedługo jednak M. pozostawał w rę­kach rossyjskich, w 1661 r. bowiem zajęty zo­stał przez wojsko polskie. Sejm warszawski w 1676 r. potwierdził zamiar Jana Ogińskie­go, wojewody i ssty mścisławskiego, naprawy twierdzy wspólnie z obywatelstwem, co też choć w części do skutku przyszło. Również i w XVIII w. M. doświadczył dużo klęsk,

[s. 776]

zwłaszcza podczas wojny szwedzkiej. Za cza­sów Rzpltej odbywały się tu sądy grodzkie i sejmikowało całe województwo. W skutek pierwszego podziału Rzpltej M. przyłączony został do Rossyi i w 1772 r. przeznaczony na miasto prowincyonalne gub. mohylewskiej. W 1776 r. sstwo mścisławskie nadane zostało, jako dobra stołowe, namiestnikowi smoleń­skiemu, a w r. następnym M. został miastem powiatowem; w 1768 r. zatwierdzony został plan miasta, w 1781 r. nadany mu herb, przed­stawiający w niższej części tarczy czarnego lisa w srebrnem polu. W 1787 r. nawiedziła M. cesarzowa Katarzyna II w przejeździe do Taurydy. W bieżącym wieku miasto ucier­piało wiele od częstych pożarów, zwłaszcza zaś w 1858 i 1863 r., po których dotychczas nie może się podnieść. Opis i widok M. podał Tygodnik Illustr. z 1872 r., No 245.

Mioisławski powiatgraniczy na płn. i wsch. z gub. smoleńską, na płd. z pow. klimowickim i czerykowskim, na zach. z czauskim i horeckim i podług obliczenia pułk. Strelbickiego ma rozległości 2220’4 w. kw. czyli 45’89 mil kw, al. 2526’9 kil. kw., co czyni 231,290 dz. Podług pomiarów mierniczych rozległość po­wiatu wynosi tylko 227,205 dz., czyli o 4,085 dz., t. j. 1’76 % mniej; w tem 80,436 dz. gr. or. i ogr., 28,259 1/3 dz. łąk, 71,181 dz. lasów i 47,328 1/2 dz.- pastwisk, zarośli i nieużytków. Powierzchnia falista, grnnta gliniasto-piasz­czyste lub gliniaste, dość urodzajne, znajdują się nawet przestrzenie pokryte czarnoziemem. Pod względem geologicznym w płn. części po­wiatu występują obnażenia formacyi dewońskiej, zaś około rz. Wiechry, we wsi Wiechranach, obnażenia formacyi kredowej. Wapno około Mścisławia, w uroczysku Tielaczyj row. Torf znajduje się około wsi Łuszyszczyca-No­wosielska, gruby do 1 arszyna,- na pokładzie gliniastym. We wsi Wiechranach i folw. La­dy, a także w uroczysku Popowo o 2 w. od Wiatki, znajduje się ruda żelazna. W powiecie znajdują się kamienie eratyczne. Główną rze­ką w powiecie jest Soża z dopływami, któ­rych jest bardzo wiele, lecz wszystkie mało znaczące. Jezior znajduje się w powiecie 3, zajmują one 21 dz. przestrzeni; również nie wiele jest bagnisk, bo 358, zajmujących razem 2,940 dz., czyli 0’95% całej przestrzeni, w tej liczbie 2 mające przeszło po 100 dz., 27 prze­szło po 25 dz. Przemysł nieznaczny; w powie­cie (oprócz Mścisławia) znajduje się ogółem 82 fabryk, zatrudniających 174 ludzi (60 prawosł., 40 katol. i 74 żyd.) i produkujących za 34,000 rs. rocznie, czyli średnio na 1 fa­brykę za 414.63 rs. W tej liczbie znajduje się 4 gorzelnie, zatrudn. 37 ludzi i produku­jące za 7,424 rs. Młynów wodnych i wiatra­ków w 1881 r. było w powiecie 73, zatrudn. one 73 robotn. i dawały 24,969 rs. Dochodu; zmielono w nich 383,590 pud. al. 76,718 czetzboża. Jeden młyn przypada na 869’63 mk. Rzemieślników było 506, w tej liczbie 462 żydów. Przemysłem domowym zajmuje się 3,452 osób i ma z tego 50,974 rs. zysku, a mianowicie: garbarstwem 36 osób, zarab. 1335 rs., rymarstwem 10 os., zarab. 1,305 rs., wy­robem wojłoków 5 os., zarab. 53 rs., tkactwem 2,350 os., zarab. 12,000 rs., obróbką pieńki 770 os., zarab. 2,000 rs., krawiectwem 50 os., zarab. 5,084 rs., szewctwem 53 os., zarab. 8,884 rs.. obróbką drzewa 71 os., zarab. 9,713 rs., garncarstwem 51 os., zarab. 5,712 rs., ko­walstwem 28 os., zarab. 4,718 os. Handel nieznaczny i prawie wyłącznie znajduje się w ręku żydów. W 1881 r. wykupiono 33 świadectw kupieckich 1-ej i 2-ej gildyi, 49 dla członków rodzin kupieckich i 125 na prowadzenie handlu detalicznego i t. p. W tymże roku znajdowało się w powiecie 3 składy hurtowne trunków, 67 zakładów opłacających patenty, 162 potajemnych, czyli w ogóle je­den szynk wypada na 277 mk. al. na 9’7 w. kw. Koni w 1881 r. było w powiecie 26,614 sztuk, czyli 11’9 na 1 w. kw.; bydła rogatego podług danych z 1864 r. było 32,058, owiec zwyczajnych 39,966, rasy poprawnej 400, świń 15,400, kóz 1,417 sztuk; pszczół 3,403 pni (w 1881 r.). Z ogólnej przestrzeni powia­tu należy do rządu 4,200 dz. (36 dz. gr. or. i ogr., 13 łąk, 4125 lasów, 26 nieuż.); do cer­kwi i monasterów 2,702 dz. (1,475 72 dz. gr. or. i ogr., 74 łąk, 1,455 lasów i 286 nieuż.); do właścicieli prywatnych posiadających prze­szło po 100 dz., 105,627 dz. (20,900 dz. gr. or. i ogr., 9,847 łąk, 58,721 lasów 16,159 pastw, i nieuż.); do właścicieli prywatnych mających mniej, niż 100 dz., 17,753 dz. (10,393 dz. gr. or. i ogr.. 218V3 łąk, 669 lasów, 339 nieużyt­ków); do miast 2193 dz. (378 dz. gruntu orn. i ogr., 2,093 łąk, 3,464 lasów, 1,803 nie­użytków); do b. włościan pańszczyźnianych 64,110 dz. (36,548 1/2 dz. gr. or. i org., 10,683 dz. łąk, 2,251 lasów, 14,627 1/2 past. i nieuż.); do b. włościan skarbowych 29,782% dz. (10,652 1/2 gr. or. i ogr, 5,319 łąk, 496 lasów, 13,315 pastw, i nieuż.); nabytych, przez wło­ścian 91 1/2 dz. (51 1/2 dz. gr. or., 12 łąk, 27 past.); nabyte przez gminy włość. 36 dz. past­wisk; wreszcie pod drogami znajduje się 710 dz. Liczba majątków mających przeszło po 1000 dz. wynosi 28 z ogólną przestrzenią 51,846 dz.; majątków od 100 dz. do 1000 dz. jest 148, mających 53,781 dz., majątków zaś mniejszych niż po 100 dz., znajduje się 758, mających razem 17,753 dz. Ogólna liczba lu­dności w powiecie wynosi 62,987 dusz, z tego w Mścisławiu 7,712 dusz (4,508 żydów), w miasteczkach 9,609 dusz (7,403 żydów).

[s. 777]

Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnic­twem. Pod względem administracyjnym mści- sławski powiat dzieli się na 8 okręgi policyjne (stany): Chosławicze, Mścisław i Szamowo, 3 okręgi do spraw włościańskich i 10 gmin: kazimirowo-słobódzka, oślańska, piriańska, starosielska, monastyrszczyńska, chosławicka, soińska, lubawicka, bochocka i szamowska, za­wierających w sobie 160 okręgów wiejskich (starostw). Oprócz M. znajduje się w powie­cie 7 miasteczek: Chosławicze, Kadin, Kazimirowa-Słoboda, Monastyrszczyzna, Tatarak, Szamowo i Zacharyno. Dalej jest 7,943 dm., 11 szkół początkowych (w tem 7 wspólnych dla chłopców i dziewcząt), z 501 uczniami w 1883 r. (464 chłopców i 41 dziewczyn), 4 lekarzy, 8 felczerów, 3 akuszerki, 2 szpitale wiejskie (szamowski i piriański), 3 ambulatorya (w Chosławiczach, Monastyrszczyźnie i Kazimirowej Słobodzie), z 42 łóżkami, wreszcie 2 apteki (w Chosławiczach i Monastyrszczyźnie). W powiecie znajduje się jedna tylko parafia katolicka w M. Marszałkami szlachty powiatu mścislawskiegobyli: Hawryłłowicz (1777 r.), Gabryel Rajewaki (1782-89), Jan Ciechano­wiecki h. Dąbrowa (1789), Michał Hołyński (1790), Gabryel Rajewaki (1807), Ignacy Ho­łyński (1807-1809), Adam Hołyński (1809-1817), Michał Hołyński (1818-20), Jan Sobański h. Junosza (1822). Kazimierz Sta­chowski h. Ogończyk (1858-63), Szymon Kamieński h. Cholewa (1864).

Mśoisławskie starostwo grodowe,podług metryk litewskich obejmowało m. Mścisław z zamkiem i horodnictwem, oraz wsie Nadziejkowicze, Starosiele i Zahmin. W 1766 r. opłacało kwar­ty złp. 2,014 gr. 2 a hyberny złp. 2,502. Na sejmie w 1768 r. Stany Rzplitej wyznaczyły oddzielną komisyą, z 20 osób złożoną, dla sta­nowczego oznaczenia granic tego sstwa. W r. 1773 r. do sstwa tego należało 7 wsi, 132 chat. gospodarskich, 25 chat bobylskich, 550 dusz ludn. męzkiej, 463 żeńskiej, prowentu rocznego czyniło 2,087 rs. Starostami grodo­wymi mścisławskimi byli: Jan Hlebowicz h. Leliwa (1527 r.), Jan Ilinicz h. Korczak (1528 r.), Jerzy Despot Zenowicz h. własny (1529 r.), Bazyli kn. Połubiński h. Jastrzębiec (1535 r. ?), Jan kn. Sołomerecki h. Rawicz (?), Je­rzy Despot Zenowicz (1539 r.), Jan Hlebo­wicz (1547 r.), Jan Połubiński (1551-55 r.), Jan kn. Sołomerecki (1566-71), Paweł Pac h. Gozdawa (1593-1607), Piotr Pac (1611), kn. Jan Druoki Sokolnicki h. Druck (1612), Mikołaj Frąckiewicz Radzimiński h Brodzicz (1615), Krzysztof Sapieha h. Lis (1623-26), Józef Korsak h. Korsak (1635-41), Jarosz ks. Radziwiłł h. Trąby (1641-50), Gedeon Tryzna (1651), Krzysztof Ciechanowiecki h. Dąbrowa (1653), Mikołaj Waleryan Ciechanowiecki (1658-71), Jan Ogiński z Koziel­ska (1674-80), Leon Kazim. Ogiński (1681-97), Michał Bogusław Kociełł h. Pelikan (1701-1705), Grzegorz Ant. Ogiński (1706), Bogusław Kociełł (1710), Mikołaj Sapieha (1716), Kazimierz Ogiński (1717-19), Jan Kazimierz Lendorff (1719-29), Feliks Ciecha­nowiecki (1731-33), Aleksander Wołłowicz h. Bogorya (1734-38), Nikodem Ciecha­nowiecki (1738-47), Krzysztof Wołłowicz (1749-57), Michał Sapieha (1757), Mikołaj Tadeusz Łopaciński h. Lubicz (1757-67, + 4 stycznia 1778), Jan Nikodem Łopaciński (1767-72; syn Mikołaja, ostatni ssta mścisławski, + 13 paźdz. 1810). Nadto wymienie­ni są jako sstwie Htuszanin h. Radwan z od­mianą i Łukasz Stachowski h. Ogończyk.

Mścisławskie województwo.Do wiadomości po­danych wyżej (ob. t. V: 341) dołączamy spis wojewodów i kasztelanów mścisławskich. Wo­jewodami byli: Jurij Jurjewicz Ostyk (1566-78), Paweł Mikołajewicz Pac (1578-93), Hieronim Jurjewicz Chodkiewicz (1593-95), Stan. Mikołajewicz Narbut (1595, +1596), Jan Janowicz Zawisza (1596-99), Piotr Mi­kołajewicz Dorohostajski (1600-5), Andrzej Iwanowicz Sapieha (1605, + 1611), Eustachy Jan Tyszkiewicz (1611-14), Aleksander Jarosławicz kn. Hołowczyński (1614,+1617), Marcin Matwiejewicz kn. Gedroic (1617+1621), Janusz Skumin Tyszkiewicz (1621- 26), Mikołaj Kiszka (1627-36), Krzysztof Kiszka (1636-39), Józef Lwowicz Korsak (1639,+1643) Mikołaj Abramowicz (1643- 47), Fryderyk Sapieha (1647,+1650), Hrehory kn. Drucki-Horski (1650,+1659), Mi­kołaj Ciechanowiecki (1659,+1672), Jan kn. Ogiński (1672-81), Szymon Karol Ogiński (1631-85), Aleksander Jan Mosiewicz (1685,+98), Michał Dowmont Siesicki (1698,+1713), Jan Tyzenhauss (1714,+1730), Krzysztof Dominik kn. Puzyna (1730,+1731), Jerzy Sapieha (1732,+t. r.), Kazimierz Niesioło­wski (1735), Kazimierz Chłusiewiez (1735,+1737), Michał Józef kn. Masalski (1737-42), Jerzy Sapieha (1742-1750), Ignacy Sapieha (1750-1758), Konstanty Ludwik von der BroSl Plater (1758-70), Józef Hylzen (1770,+1786), Tadeusz Bilewicz (1786-88), Fran­ciszek Ksawery Chomiński (1788; ostatni). Kasztelanami mścisławskimi byli: Iwan Wa­silewicz kn. Sołomerecki (1566,+1586), Sta­nisław Pawłowicz Naruszewicz (1586-88), Szymon Matwiejewicz Wojna (1588,+1599), Sokoł Matwiejewicz Wojna (1599 -1603), Jan Meleszko (1603-10), Fryderyk (Fedor) kn. Łukomski (1610,+1613), Konstanty Jarosławicz kn. Hołowczyński Rapałowski (1613, 1620), Szymon Samuel kn. Sanguszko Kowelski (1620-21), Krzysztof Michałowicz

[s. 778]

kn. Drucki-Sokoliński (1622-5), Konst. Ale­ksandrowicz kn. Połubiński (1625-33), Jan Bohdanowicz (Jan Feliks) kn, Ogiński (1633,+1639), Mikołaj Abramowicz (1639-43), Jan Kamieński (1643,+1644), Bohdan Stetkiewicz (1644-46), Jan Eustachy Kossako­wski (1646, + 1649), Krzysztof Ciechanowiec­ki (1653-5), Jan Antoni kn. Drucki-Sokoliński (1655,+1662), Stanisław Białozor (1662- 66), Paweł Ryszkowski (1667,+1702), Maryan Karol kn, Ogiński (1703,+ t. r.), Michał Kamiński (1703,+1715), Konstanty Bene­dykt Brzostowski (1715,+1722), Krzysztof Dominik kn. Puzyna (1722-30), Samuel Łazowy (1730,+1738), Stanisław kn. Ogiński (1738-40), Józef Szczytt Niemirowicz (1740,+1744), Michał kn. Puzyna (1746,+1752), Jan Zabiełło (1752, 1 ‘761), Józef Tyszkiewicz (1761-75), Stanisław Tyszkiewicz (1775- 83), Tadeusz Billewicz (1783-86), Józef Chrapowicki (1786 – 92), Ignacy Daszkiewicz (1792; ostatni).

J. Krz.