Lubieszów

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 5, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1884, s. 412.

Lubieszówal. Nowy Dolsk, mczko i dobra, niegdyś w województwie brzeskiem, w pow. pińskim, w dyec. łuckiej, teraz w pow. piń­skim, do r. 1840 w dyec. Mińskiej; odtąd w wi­leńskiej, nad rzeką Strumieniem albo Stochodem, przy gościńcu pocztowym, wiodącym z Pińska na Wołyń, do Równego i Łucka, z zarządem gminy lubieszowskiej, składającej się z 13 starostw wiejskich, 29 wsi, 2350 wło­ścian płci męskiej. Mko ma kościół popijarski parafialny, liczący 332 katol., w dekan. piń­skim; w podziemiach groby uczonych pijarów i niektórych dygnitarzy okolicy; dwie cerkwie, szkołę żydowską, pocztę, 240 domów, przeszło 2000 mieszk. obojga płci; mieści w sobie za­rząd policyjny lubieszewski, szkółkę wiejską i szpital gminny. Założenie miasta sięga koń­ca XVII stulecia, bo przedtem mogła tu być zaledwo drobna jakaś osada. W r. 1684 Jan Karol, kniaź Dolski, marsz. w. lite w., mający rezydencye w Zabierzu i Dolsku, zaczął pierw­szy zabudowywać mko i fundował klasztor pijarów z kościołem, i temuż w r. 1693 nadał fundusz, mianowicie: wsi Pniowno i Wólkę Pniowską, z prawem wyderkafu za 90000 zło­tych. Pijarowie utrzymywali tu szkołę, w któ­rej pobierał naukę: Kościuszko Tadeusz, zo­stający przez pięć lat w tem kolegium. Znakomitszymi pijarami, których wydał L., byli: Jerzy Ciarpiński, Michał Frąckiewicz, Ber­nard Syruć, Andrzej Puczyński, Maciej Tukałło, Michał Charkiewicz, Ferdynand Serafinowicz, Aleksy Kotiużyński, Maciej Dogiel, Kazimierz Narbutt, Stanisław Bonifacy Jundziłł i dziś żyjący ostatni rektor, kś. Antoni Moszyński. Wszystkie te nazwiska dawno już zapisała bibliografia narodowa i dzieje oj­czystej nauki, więc w specyalnych źródłach znajdzie czytelnik o nich wiadomości szczegółowe. Dodajmy, że szkoła pijarska, założona w r: 1693, została zamkniętą razem z kasatą zakonu w r. 1834, zatem istniała lat 140, roznosząc światło po kraju. Posiadała wybor­ną bibliotekę, gabinet fizyczny, wszelkie po­moce naukowe i konwikt dla ubogich uczniów, a przytem była przy kościele dobrana orkie­stra. Na miejscu pierwotnego drewnianego kościoła pijarowie własnym kosztem wznieśli wspaniałą świątynię z muru, którą w przecią­gu lat 17 budowano; ostatecznie wykończona w r. 1762, do dziś dnia jest prawdziwą ozdobą tego zakątka Polesia, zwłaszcza, że ją we­wnątrz upiększają piękne freski Łukasza Hubeta pijara (ob. Słown. Mai. Polsk. Rastaw., t. 1, str. 199-202). Nadto w L. była cer­kiew unicka i drugi kościół murowany z kla­sztorem kapucynów, fundowany przez Jana Czarneckiego, kaszt, bracławskiego, zniesiony w 1832 r. Wiadomości szczegółowe o L. i ko­legium pijarów podali: 1) Eustachy Tyszkie­wicz (ob. Tekę Wileńską za rok 1857, zeszyt II, str. 265-268); 2) kś. Antoni Moszyński, w tak zwanej Kronice lubieszewskiej, wyda­nej w Krakowie nakładem akademii jagielońskiej 1876 r., u nas w kraju mało znanej. Nadmienimy, iż w chwili, gdy to piszemy, wzmian­kowany ex-rektor, kś. A. Moszyński, został mianowany proboszczem lubieszowskim. Dobra lubieszowskie, przechodząc przez ręce różnych właścicieli, od r. 1853 są dziedzictwem rodziny Czarneckich, mają obszaru 5325 mr.; gotowy grosz z młynów, propinacyi, czynszów miej­skich, cegielni i rybołówstwa wynosi do 3000 rs.; grunta lekkie, łąk niezmierna obfitość; miejscowość poleska, ale żyzna i z przeprowa­dzeniem lepszych dróg, a może i kolei żelaznej, dobrą przyszłość wróży właścicielom. Od gub. miasta Mińska 325 wiorst, od powiatowego Pińska 71 wiorst. Nadmienimy, że L. w po­łowie jeszcze wieku XVIII należał do Dolskich i gdy po śmierci ostatniej z rodu Anny z Dolskich ks. Wiśniowieckiej różne skoalizowane familie z Dolskiemi, jak Mniszchów, Sa­piehów, Ogińskich i inne rościły pretensye do fortuny Dolskich, naznaczono lustracyjno-kompromisową komisyą i wtedy jej prezesem był ów sławny Marcin Matuszewicz, autor zna­nych pamiętników, w których o powyższem wzmiankuje (ob. Pamiętniki, t. I, str. 173). Okrąg policyjny lubieszowski, w pow. pińskim, ma biuro w L., obejmuje gminy: Żabczyńską, Dubojską, Lubieszewską, Uhrynieką, Kucheckowolską i Choińską, 205 wsi.

Al. Jelski.