Kopyl

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 4, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1883, s. 386-387.

[s. 386]

Kopyl, starożytne warowne miasteczko, niegdyś stolica ks. kopylskiego, i dobra, dziś w północno-zachodniej stronie powiatu słuckiego, nad rzeką Kamionką. Kroniki milczą o założeniu tego miejsca, chociaż już w wieku XIV było znanem dobrze; albowiem Witold pod koniec tegoż stulecia oddał Kopyl z territorium, mianującem się księstwem kopylskiem, stryjecznemu synowcowi Włodzimierzo­wi synowi Olgierda. Księstwo, na mil 20 pra­wie długie, mianowicie: od ujścia Słuczy do Prypeoi i aż do źródeł Niemna, posiadało kilka miast, a w tej liczbie i Słuck. Jakkolwiek Słuck w późniejszych czasach zasłynął i stał się stolicą księztwa słucko-kopylskiego, je­dnak Kopyl znany był w dziejach daleko dawniej, bo nawet w mapie Giedrojcia, zamieszczonej następnie w sławnym atlasie Orteliusa z roku 1574, znajdujemy Kopyl, chociaż niema tam Słucka, a co dziwniejsza i Mińska. Pokazuje się, że imię Kopyla doohodziło więcej do wiadomości mappografów. Ten odprysk książąt Olgierdowiczów, od jednego z nich Ale­ksandra czyli Olelka Olelkowiczami przezwanych,

[s. 387]

przeszło dwa wieki panował na Kopylu i Słucku, a dobrze” zasłużony ojczyźnie miał wielką konsyderacyą w narodzie. Olelkowiczowie nigdy nie zmienili wyznania greckiego, odznaczali się odwagą i szlachetnością, za co też mieli dziedziczne miejsce w senacie; konstytucya zaś z roku 1572 przeznaczyła im krzesło zaraz po biskupach wileńskich. Linia ta pra­wdziwych książąt krwi wygasła po mieczu 1591 w osobie księcia Michała na Kopylu; cór­ka zaś Michała, po gorszących znanych zatar­gach Radziwiłłów z Chodkiewiczami, została poślubioną Januszowi Radziwiłłowi w roku 1600 i tym sposobem olbrzymie dobra Olelków przeszły w dom Radziwiłłowski. Wiano księżniczki Zofii składało się z siedmiu miast wa­rownych, t. j. Słucka, Kopyla, Romanowa, Starobina, Piaseczna, Lenina i Lubania, tudzież 32 folwarków dużych (Kotłubaj str. 148). Podkoniec XVII stulecia dobra te, będąc radziwiłłowskiemi, omal co nie wyszły z imienia, gdyż Ludwika Karolina Radziwiłłówna, jedyna córka sławnego Bogusława, przewódzcy kalwinów litewskich, wychodząc za mąż w roku 1681 za Ludwika margrabiego brandeburskiego, uczy­niła na nich swemu mężowi zapis zastawny na summę 300000 dukatów; przyszło do zwad fa­milijnych po śmierci margrabiny, ponieważ Radziwiłłowie linii starszej nieświeskiej i Sa­piehowie rościli pretensye do księztwa słucko-kopylskiego. Radziwiłłowie nawet wy­kupili dobra u margrabiego ale Sapiehowie trwali w zaciętości tak dalece, że w roku 1695 Kazimierz Sapieha wojewoda wileński, naje­chał w maju Kopyl, używszy do tego chorą­gwi komputowych; wszakże książę Karol Sta­nisław Radziwiłł wojskiem nadwornem nie-świeskiem dnia 14 maja z wielkim krwi rozlewem Kopyl Sapiehom napowrót odebrał, a król Jan Sobieski tę sprawę musiał zagodzić. Odtąd Kopyl z przyległosciami, aż do 1-ej ćwierci wieku bieżącego, wchodził w skład ordynacyi nieświeskiej, a po śmierci księcia Do­minika, ostatniego potomka linii nieświeskiej, gdy ordynacya miała przejść na linią uboczną pruską, Kopyl i inne dobra, w dziale zarządzo­nym przez władzę, zostały przyznane księżni­czce Stefanii, córce jedynej Dominika, poślu­bionej księciu Leonowi Wittgenstejnowi; tą więc drogą Kopyl dziś jest własnością księcia Piotra Wittgensteina, jedynego syna Stefanii Radziwiłłówny. Kopyl niegdyś był świetnym, miał mocny zamek jeszcze w XVI wieku, był ludnym i słynął z różnych pożytecznych rze­miosł, szczególnie z tkactwa, białoskórnictwa i kuśnierstwa. Jan Kazimierz w 1652 r. na­daje Kopylowi prawo magdeburskie z przywi­lejem na ratusz i sądy wójtowskie, niemniej herb wyobrażający róg myśliwski w złotem polu. Prawa te potwierdzone zostały w latach 1658, 1665 i 1706, a w roku 1768 Kopyl wraz ze Słuckiem przez uchwałę konstytucyi (ob. Vol. Leg. T. VII, str. 393) na wieczne czasy został uwolniony od podatków ekstraordynaryjnych titulo akcyzy. Ponieważ cechy miasteczka zrównane były z cechami innych miast litewskich, świetność więc handlu kopylskiego rosła; podnosił ją nadto przywilej Jana Kazimierza na targi codzienne i jarmark sławny doroczny na konie i bydło, aż do dziś dnia praktujący się, trwający przez całe trzy miesiące: od 6-go marca do 5-go czerwca. W dziejach Kopyla pamiętnym był rok 1506, gdyż go zdobywała straszna nawała tatarska, a dzielnym obrońcą była niepospolita księżna Anastazya, osobiście kierując oblężonymi wojownikami twierdzy kopylskiej, która, pomimo wysiłków dziczy, nie wpadła w jej ręce. Zauważmy jednak, iż niektórzy historycy tę obronę Anastazyi do Słucka nie do Kopyla odnoszą. Inną jednak rażą w XVI stuleciu Tatarowie Kopyl w perzynę obrócili. Był tu niegdyś zbór kalwiński fundacyi Radziwiłłów; kościół katolicki fundacyi Radziwiłłów zgorzał po roku 1850, a dziś istniejący został zbudowany z muru w r. 1859 ze składek; liczy parafian przeszło 4000 i należy do dekanatu słuckiego; kaplicę ma w lisie (dawniej też w Rymiu i Doktorowiczach). Jest tu cerkiew, biuro 3 okr. policyjnego, synagoga. Kopyl dziś liczy około 360 domów drewnianych i przeszło 2000 mieszkańców płci obojga, przeważnie żydów, trudniących się drobnym handlem i koniarstwem. Miasteczko ulegało częstym pożarom. W około pełno zabytków przeszłości, ślady okopów i kurhany, w których znajdywano nie tylko broń kamienną, ale i kościane narzędzia, co świadczy o głębokiej starożytności miasta i ma wielką wartość dla archeologów. Zwracamy szczególną uwagę badaczy naszych na tę historyczną miejscowość Rusi litewskiej. Folwark kopylski, zwykle wydzierżawiany, jak i inne księcia Wittgenstejna, ma obszaru 3030 mr., łąki niezłe, gleba lekka, dość urodzajna.

Al. Jelski