Drohobycz

Drohobycz, miasto powiatowe w Galicyi, leży nad rzeczkąTyśmienicą, dopływem Dnie­stru, pod 49°21′ szer. i 41011′ dług. geogr., 309 m. npm., o 60 kil. na południowy zachód od Lwowa, o 30 kil. na wschód od Sambora,

o 25 kil. na zachód od Stryja, a o 60 kil. w li­nii powietrznej od granicy węgierskiej, o 74 kil. koleją od Chyrowa; przechodzi przez D. kolej żelazna tak zwana Naddniestrzańska, idą­ca z Chyrowa przez Sambor, Drohobycz do Stryja, gdzie się łączy z koleją arcyksięcia Albrechta. (Stacya w D. leży między stacyą Dobrowlany i Gaje wyżne). W D. oddziela się od kolei Naddniestrzańskiej gałąź 11 kilom, długa, idąca w kieruuku południowo-zachodnim do Borysławia; przez Drohobycz przechodzi także gościniec rządowy, tak zwany pierw­szy główny karpacki gościniec prowadzą­cy od granicy Szląska w Białej wzdłuż Kar­pat aż do granicy Bukowiny w Kutach. Po­wierzchni ma to miasto 4806 m. D. leży w okolicy lesistej i bagnistej, ofitująoej w naftę i wosk ziemny, których kopalnie w pobliskim Borysławiu są sławne na całą Europę; mieszkańców ma 1869 r. 16,880, z tych 3931 obrządku rzym. kat., 4844 gr. kat., 15 akat., 8055 izrael.; domów 1816. Własność większa roli ornej 77, łąk i ogr. 68, pastw. 19 m.; własność mniejsza: roli ornej 2664, łąk i ogr. 800, pastw. 735, lasu 157 m. Jest w D. rzą­dowa warzelnia soli, która spotrzebowała: w roku 1866 ropy solnej 477,870 stóp sze­ściennych, 3307 sągów drzewa opałowego; w r. 1870 ropy solnej 533,562 stóp sześć., 3505 sągów drzewa opałowego; zaś wyprodu-

[s.151]

kowala soli mianowioie: w roku 1806 kuchennej 79,889, bydlęcej 9984; w r. 1870 kuchen­nej 84,129. W roku 1870 były w tej wa­rzelni 2 konne kieraty do wyciągania ropy solnej o sile 4 koni, i 3 panwie do warzenia, z tych jedna z powierzchnią 828 a dwie każda z powierzch. po 300 cali; siła produkcyjna wy nosiła 300 ctn. soli do jedzenia w przeciągu 24 godzin; ludzi zajętych było 78. Izba handlowo-przemysłowa, z której sprawozdania te cyfry wyjęte zostały, od roku 1870 nie wy­dala nowego sprawozdania. Dystylarni na­fty było w 1870 r. w tem mieście 9, należących do rozmaitych właścicieli; z tych 2 były w rękach chrześcian. Dalej był w 1870 roku w tom mieście browar piwny, będący własno­ścią gminy miasta Drohobycza; znaczniejszych garbarni i białoskórni 5, wszystkie w ręku izraelitów. Stan czynny majątku miasta wy­nosi: 1,375,839 złr. (jest to najbogatsze mia­sto w Galicyi po Lwowie i Krakowie), bierny 3,113 złr.; dochód w 1879 roku 106,424 złr.; zaś w 1874 roku miało to miasto 130,932 złr. dochodu; mianowicie: z nieruchomego majątku 7768, odsetków od kapitałów 19229 złr., z przedsiębierstw 446, z propinacyi i opłat od napojów 79,591 złr., z kar 631, z subwencyi, dotacyi i t. p. 1078 złr., ze sprzedaży ma­jątku 19186, z innych źródeł 527; zapas go­tówki 2476 złr. Wedle zamknięcia rachun­ków za rok 1874 miało to miasto w tym roku następująco wydatki: Zarząd majątku 3831 złr., podatki 11,871 złr., koszta administracyjne 18,202, utrzymanie bezpieczeństwa 7771 złr., utrzymanie porządku 7019 złr., utrzymanie dróg, ulic i mostów 4475 złr., koszta straży ogniowej 4210 złr., utrzymanie zdrowia 1553 złr., wydatki na ubogich 6366 iłr., wydatki szkolne 29,307 złr , wydatki parafialne 916 koszta wojskowe 2 złr., nabytki majątkowe 22,858 złr., różne wydatki 1013 złr.: razem suma wydatków 119,394 złr. Do rady pań­stwa wybiera to miasto jednego deputowanego wspólnie z miastami Sambor i Stryj; do sejmu krajowego wybiera jednego posła samo dla siebie. Drohobycz jest siedzibą starostwa po­wiatowego, rady szkolnej okręgowej na po­wiaty administracyjno Drohobycz i Turka, rady powiatowej, urzędu podatkowego, sądu powiatowego należacego do sądu obwodowego w Samborze, notaryusza, kilku adwokatów, zarządu salinarnego, rządowego zarządu lasów i domen, urzędu cechowniczego miar i wag, powiatowej komisyi szacunkowej dla podatku gruntowego, rządowego urzędu pocztowego i telegraficznego. Rzym. kat. parafia w Dro­hobyczu, należąca do dek. drohobyckiego dyec. przemyskiej, ma być założoną przez Kazimie­rza Wielkiego, jednakże przywilej erekcyjny nie zawiera roku. Z początku był tu drew­niany kościół. Władysław Jagiełło król pol­ski i wielki książę litewski, wedle napisu na portrecie tego króla wiszącym nad chórem mu­zycznym, kazał w 1392 roku wystawić ko­ściół murowany na tem miejscu, na któreni przedtem stał zamek drohobycki. Sierakow­ski w protokóle wizytacyjnym zanotował, źe za jego czasów była w kościele tablica, po­twierdzająca, że kościół został w 1511 roku poświęcony pod wezwaniem N. P. Maryi i św. Bartłomieja przez Bernarda Wilczka arcybi­skupa lwowskiego; tradycya przypisuje zasłu­gę wystawienia tej bazyliki królowej Bonie, która zapewne musiała się przyczynić do wy­kończenia i prrzyozdobionia takowej, ponie­waż w presbiterium jest umieszczony rok 1526. Kościół ten, w pięknym gotyckim sty­lu, wewnątrz był pięknie przyozdobiony, po części kosztem Doroty z Tęczyna Tarłowej, która także uposażenie tego beneficium sumą 10,000 złotych polskich powiększyła. Siera­kowski opowiada z dawniejszej wizytacyi Frydryka Alembeka kanonika przemyskiego, żc przed laty mniej więcej 130 (licząc od roku wizytacyi Alembeka, która była w 1636 r., wstecz a więc na początku XVI w.) kościół wraz z całein miastem przez Turków zniszczo­ny został. Później w roku 1648 dnia 8 gru­dnia kościół przez kozaków pod wodzą Chmiel­nickiego napadnięty i wymordowaniem wiel­kiej ilości ludzi, którzy w nim schronienia szu­kali sprofanowany został. Wielki ołtarz ozdo­biony został kosztem Mikołaja z Żurowa Daniłowicza, star. drohobyckiego; obraz Wnie­bowzięcia N. P. M. malował wenecyanin Dolabella (1610 roku), zaś ołtarz poświęcił Waleryan Lubicniecki zakonu św. Franciszka bi­skup bakowski w Mołdawii. Zygmunt Au­gust król polski wcielił w 1558 beneficium drohobyckie, którego dotacyą powiększyła wieś Dobrowlany, darowana przez Władysła­wa Jagiełłę, do dochodów kapituły katedry chełmskiej, które to połączenie trwało aż do czasu pierwszogo podziału Królestwa Polskie­go. (Opis kościoła paraf, w D. i rysunek po­dał 1879 r. 6 września „Tyg. 111.“). Na przedmieściu był szpital małych dzicci, fundo­wany w 1540 r. przez Zygmunta I króla pol­skiego. Między sławnymi, którzy w Droho­byczu światło dzienne ujrzeli, godnym wspo­mnienia jest Marcin Laterna, jezuita, rektor kolegium lwowskiego, kapelan króla Stefana Batorego, który za panowania Zygmunta III osiągnął palmę męczeństwa, wrzucony przez szwedów do morza. Dawny konwent oo. karmelitów drohobyckich, skasowany przez cesa­rza Józefa II w 1790, fundowany był przez Jana Stanisława na Kosiorkach. Kosiorek Bekierskiego i Marcina Chomętowskiego (któremu dawne kolegium jezuickie w Samborze

[s.152]

winno swój początek). Klasztor, wraz z ko­ściołem posiadają obecnie oo. bazylianie. Do tej parafii należą miejscowości: Bołochowce, Borysław, Dereżycki monaster, Dobroliostów, Dobrowlany, Glinne, Hubicze, Jasienica, Kałpiec, Kotowska bania, Liśnia, Liśniański mo­naster, Mordycz, Mrażnica, Neudorf, Niedźwie­dza, Orowe, Popiele, Raniowice, Schodnica, Solec, Stanila, Starawieś, Stebnik, Truskawiec, Tustanowice, Utyczno (Gassendorf), Uniatycze. W obręie tej parafii ogólna liczba katol. 4906, akat. 465, izr. 9000. Kaplic w tej para­fii jest 2, jedna na cmętarzu w Drohobyczu murowana grobowa ś. p. Karola Nahlika, w której się msza święta odprawia, i druga w Truskawcu wymurowana ze składek gości kąpielowych, w której w lecie nabożeństwo odprawiane bywa. Grecko-katolicka parafia liczy przy głównej cerkwi murowanej św. Piotra i Pawła z przedmieściami Zagrody i Wójtowska góra 504, młodzieży szkolnej w gimnazyum i profesorów 136, obcych, sług i uczniów u rzemieślników 200; w przyłączo nern przedmieściu z 2 cerkwiami ś-go Grzego­rza i św. Parascewy 1500; na przedmieściu zwaryckiem z cerkwią Podwyższenia św. Krzyża 910; na przedmieściu liszniańskiem z cerkwią murowaną pod w ezwaniem Najśw. Panny Maryi 666; na przed mieśoiu Zadwoine i Plebania z cerkwią Przemienienia Pańskiego 1036, razem 5348 gr. kat. obrządku. Patryarchowie organizowali bractwa cerkiewne, jak np. we Lwowie, Drohobyczu, Rohatynie, które z przyczyny, że były wyjęto z pod juryzdykcyi biskupów i bezpośrednio pod władzą patryarchów zostawały, „Stauropigiami“ zwali; krzyż (stauros) albowiem patryarchy trzyramienny był takich bractw i cerkwi herbem czyli znamieniem. Guepin „S. Josaphat, ar- cheveque de Polock“ tom I pag. CXL, pisze: „on appelle droit de Stauropigie la faculte qu’ont les Patriarches grecs de se reseryer la jurisdiction immediate sur les eglises, et specialement sur des monasteres. Une eglise ou un monastere Stauropigial repond a ce, que l’on appelle en Occident: une eglise ou un mo­nastere nullius dioecesis, relevant immediate- ment du Saint-Siege, dont le territoire est exempt de toute jurisdiction episcopale. Les Patriarches manifestent la volonte d’operer cette reserve par /a plantation solennelle d’une Oroix ancien, ou sera erige 1’autel de 1’eglise exempte. De lit le nom de Stauropigie, qui signifie en grec „plantation de croix“. Jere­mie accorda a cette association (la confrerie) le privilege exorbitant de l’exemptiom Stauropigial, qui la place au dessus meme du metropolitę et directement sous 1’autorite du Patriarchę”. Benedykt XIV w bulli „Inter plures“, 11 maja 1744, do Atanazego Szepty­ckiego, metropolity kijowskiego, pisze: „Patriarchae competere Jus Stauropigii, nimirum figendae crucis in monastcriorum erectione; monasterium tale licet extra iporum peculiarem dioecesim, in alicujus Episcopi suffraganei fi- nibus situm esset, ipsi tamen Patriarchae im­mediate subjectum, atque ab Episcoporum localium jurisdictione omnino exemptum remaneret“. Szaraniewicz ..Rzut oka na ben rusk.“ na str. 16 pisze: „W oblatach in libris fundorum w Drohobyczy, tom 25, znajduje się w akcie królewskim z r. 1537, rozstrzygają­cym spór parochów drohobyckich o granicę swych parochij z r. 1514, wiadomość: że spór o dochody w ciągu roku na post, wielkanoc, lub od chrztu, błogosławieństwa ciężarnej ko­biety i t. p., od parafian dawane, jest dawny, i że w rozmaitych czasach duchowni cerkwi ruskich, w tem mieście, jak św. Jerzego, św. Parascewy, św. Krzyża, uzyskali od królów polskich przywileje. Mianowicie duchowny Hrycinko Terlecki odwoływał się do przywi­lejów, nadanych cerkwi św. Jura w Drohoby­czy, przez królów Jana Olbrachta i Aleksandra. Zygmunt I i Zygmunt II zupełną nadali swo­bodę wyznania kościołowi wschodniemu, jak świadczą rozporządzenia Zygmunta dla rusi­nów w Drohobyczy z r. 1530. Oblata in li­bro consulan antiquo Drohobycensi ab. a. 1542. W roku 1530 wydany dekret dla rusinów w Drohobyczy in conventu Piotrkoviensi in festo s. Tomae, nadający zupełną swobodę pu­blicznego wykonywania obrzędów cerkiew­nych, a to ad instantiam venerabilis Vladicae Premislieńsis, quemadmodum ritus iporum in ecclesia Premisliensi scripti sunt“. Przywi­lej ten króla Zygmunta I, wystosowany w for­mie nakazu do ówczesnego starosty drohobyckiego Jana Kamienieckiego. Pomimo to roku 1540 ten sam król Zygmunt zakazuje rusinom stawiać cerkiew św. Trójcy w obrębie murów miasta. Dekret dotyczący wydany w Krako­wie f.4 proxima post Dominicam Jubilate 1540, oblatowany we wspomnionej starej księdze konsularnej w Drohobyczy: „Oppidani nostri Drohobicenses (catholici) metuentes, ne homi nes rit. rutheni illud oppidum incolentes, synagogam ibidem extruerent seu aedificarent, suplicarunt nobis, ne praefatis Ruthenis aedificandi ipsam synagogam potestatem laceremus, allegantes, nunquam antehae eam ipsam syna­gogam illie in ipso oppido fuisse. (Auorum supplicationibus uti justis benigne annuentes, ita quidem, si praefata synagoga ir oppido Dro­hobycz nunquam antehae fuit, illos circa ipsam libertatem et usum conseryamus nec eisdem Ruthenis aedificendi synagogam praedictum admittemus“. Spór, któren dalej trwał w tej sprawie, przynosił szkody jednej i drugiej stronie, aż nareszcie nastąpiła ugoda, f. 4 ipsa

[s.153]

d. Sanctorum 1555, wpisana w księgi radziec­kie i do mocy prawa podniesiona, w środę przed Gromnicą r. 1556. Oryginalny zapis ten znajduje się dziś „in libro consulan antiąuo Drohobicensi”. Stała się ugoda między mie­szczanami miasta drohobyckiego, t. j. rzym­skiego posłuszeństwa, przed Janem Starzechowskim, starostą, drohobyckim, że się tak ugodzili w społecznej miłości, odstępując od przywileju swego, iżby kościół ruski w mie­ście nie miał być, Iluś zaś o prawo przed kró­lem wdawać się nie będzie, jeno jednostajnie miłować się, tak jak należy się ludziom chrześciańskim; nie ma jeden drugiemu żadnego urągania i żadnych przymówek czynić, pod winą w zapisie dekretu komisarskiego. Przy- jaźniejszymi dla kościoła wschodniego były rządy Kazimierza IV-go Jagielończyka, jak świadczą przywrócenia praw prawosławnym eparchii przemyskiej, wraz z zakazem obcią­żania parochów, wypędzania ich z parochij, wdzierania się szlachty w sądy duchowne. Król Kazimierz Jagielończyk r. 1469 wymie­nia te nadużycia, potwierdzając konstytucyą wielkiego księcia Witolda, wydaną dla wy­znawców kościoła wschodniego na Litwie, Wołyniu i Podolu. Czyni to król ten na prośbę przemyskiego biskupa ruskiego Diwonki, dla kleru kościoła wschodniej dyecezyi przemyskiej, o tem w rękopiśmiennych za­piskach biblioteki kapitulnej w Przemyślu: Dobrzański „Krótka wiadomość histor. o rus. bisk. Przemyśla” (Przemyślanin 1853). Szaraniewicz str. 53 pisze: Kie zawadzi wspo­mnieć, że równocześnie byli parochami przy cerkwi św. Jura w Drohobyczy, następując po sobie, Symeon, Hrycinko i znowu Symeon Terlecki, z których pierwszemu król Zygmunt I potwierdził r. 1508 dawny przywilej króla Władysława Jagiełły na łan pola od rzeki Pobuk do Tyśmienicy położonego, z prawem użytku surowicy z okna i z uwolnieniem od wszelkich danin ,,a solutione census, exactione stationum ot dationum et a solutione szosowa, nisi pro expeditione bellica“. Oblata in pro- tocollo libri fundorutn cmtatis Drohobycz t. 25 p. 1—9. Jak przeciw autentyczności przy­wileju Władysława Jagiełły z r. 1407, po­twierdzającego władyctwu przemyskiemu po­siadanie rozległych dóbr ziemskich, znajdują­cego się w transumpcie we wspomnionym do­kumencie Zygmunta I-go z r. 1536, podniósł poważny głos ks. kanonik Pietruszewicz w hi­storycznym zborni ku, tomie 3, przyp. 5, tak też i ów przywilej Władysława Jagiełły, wy­dany dla cerkwi św. Jerzego w Drohobyczy, przytoczony w dokumencie Zygmunta I-go z r. 1508. zdaje się nam być nieautentycznym. Zygmunt I potwierdził tedy nieautentyczne przywileje, będąc powolnym tak dla Laurentego Terleckiego, władyki przemyskiego, jak i dla Sieńka czyli Szymona Terleckiego, paro­cha przy cerkwi św. Jerzego w Drohobyczy. Bądź co bądź stan tych beneficyów, stosownie do udzielonego potwierdzenia przywilejów, chociaż podrobionych, tem samem stawał się prawomocnym. Parafią tą zawiadują miejsco­wi oo. bazylianie. Klasztor tychże w Droho­byczy pod wezwaniem św. Trójcy jest najnowszym w całej przemyskiej dyecezyi, wybudowany w 1774 roku (dla przesiedlenia zakonników z kilku innych klasztorów) na Ortyńskiego jurydyce Jaworszczyzna. Dekre­tem z 5 lipca 1794 r. oddano zakonnikom wszystkie drohobyckie parochie. Rusini ku­pili klasztor pokarmelicki i dali zakonnikom na parochialne mieszkanie. W Drohobyczy jest wyższe gimnazyum realne „Franciszka Józefa”, założone przez gminę król. wol. mia­sta Drohobycza na pamiątkę szczęśliwego oca­lenia Jego Cesarskiej Apostolskiej Mości w r. 1852. Zostało na mocy rozporządzenia mini­sterstwa oświaty d. 1 września 1858 r. jako zakład publiczny otworzono. W skutek roz­porządzenia z dnia 3 marca 1858 zasczycone imieniem: Gimnazyum „Franciszka Józefa”; na życzenie gminy zostało rozporządzeniem mini­sterstwa oświaty z d. 26 listopada 1865 roku przeistoczone na gimnazyum realne, a postano­wieniem z d. 3 sierpnia 1874 na gimnazyum państwowe zamienione. Gremium profesorów składa się z dyrektora, 8 profesorów, 6 nau­czycieli, 4 zastępców i 8 nauczycieli nadzwy­czajnych. Na rok szkolny 1880 zapisało się do tego gimnazyum 330 uczniów. Rada szkol­na okręg, składa się ze starosty powiatowego jako prezesa, po jednym zastępcy wyznań: rzyms. kat., gr. kat., ewang., izrael., po jednym delegacie z rad powiat, drohobyckiej i turczańskiej i z reprezentanta zawodu nauczy­cielskiego; zastępcę przewodniczącego wybie­rają członkowie z pośród swego grona bez­względną większością głosów. Pod tę radę szkol, okręgu należy w samym Drohobyczu 3 szkoły elementarne, mianowicie: a) 4-ro kla­sowa etatowa męzka w klasztorze oo. bazy­lianów z 5 nauczycielami duchownymi i 3-ma nauczycielami świeckicmi, b) 4-ro klasowa męzka o 7 nauczycielach i c) 5-cio klasowa etatowa żeńska o 12 nauczycielkach, nauczy­cielu kierującym i katechetach, których obo­wiązki pełni miejscowe duchowieństwo. Kasa oszczędności w Drohobyczu, założona przez gminę miasta Drohobycza pod gwarancyą tej­że, na mocy upoważnienia ministerstwa spraw wewnętrznych z 17 czerwca 1872. Fundusz pożyczkowy dla przemysłowców i rękodziel­ników w Drohobyczu, założony przez gminę miasta Drohobycza, zatwierdzony rozporządze­niem namiestnictwa z 18 maja 1860 r. Cel: