Czerwony Dwór

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880, s. 847.

Czerwonydwór, 1.) inaczej Rawdań, po lit. Raudandwaris, wś, pow. kowieński, w ślicznem położeniu nad Niewiażą, niedaleko jej ujścia, o 6 w. od Kowna. W taryfie 1717 r. nazywa się ona „Wysoko czerwony dwór. Mają­tek ten leży na prawym brzegu rz. Uiewiaży, na wyniosłej bardzo górze, położony jest w pow. kowieńskim, parafia w miejscu. Przed­tem wchodził w skład pow. wilkijskiego, na­leży dziś do hr. Benedykta Tyszkiewicza. Ma­jętność to dawna, ze wspaniałym zamkiem, niegdyś obronnym. Historya Cz. jest następna: kiedy Żmudź została ustąpiona zakonowi krzyżackiemu, a lud żmudzki opierał się temu ustąpieniu, wówczas krzyżacy, dla pewności większej posiadania tego kraju, w 1405 roku wybudowali tu zamek, Koenigsburg, osadzając załogę złożoną z 80 rycerzy i 400 prostych żołnierzy. Żmudzini próbowali wystraszenia wrogów swoich, obiegli zamek lecz ponieśli klęskę. Tu miał rezyd. wójt. żmudzki Mi­chał Kuchmeister a dla bezpieczeństwa za­łoga została powiększoną. Po bitwie grunwaldz­kiej Żmudź wróciła do Jagiełły. Zamek czerwonodworski z okolicą musiał wejść do liczby dóbr królewskich; bo widzimy go w 1549 na­danym przez Zygmunta Augusta Barbarze, wespół ze starostwem wilkijskiem. Po śmier­ci królowej Barbary przeszedł w posiadanie Radziwiłłów. W pierwszej połowie przeszłe­go stulecia Czerwony Dwór należał do Zabieł­łów, bo ci ostatni w 1759 roku ugaszczają tu księcia Karola kurlandzkiego dwukrotnie, raz jadącego po swej instalacyi do Mitawy, a drugi raz wracającego w grudniu 1759 roku do Warszawy. Z listu jenerała Giedrojcia, pisa­nego do Henryka Zabiełły szambelana, który wydrukowany jest w dodatkach do: „Brzegi Mewiaży”, przez Ignacego Buszyńskiego, widać, że Wilkija była darowaną Zabiełłe, za­pewne „Mikołajowi” bo tak się wyraża: „Cała Polska wie tak dobrze jak i pan sam wiesz, iż znaczne dobra jakie posiadasz pan były na­dane mu w nagrodę krwi ojca jego… etc.” Otrzymali wówczas Zabiełłowie prócz Wilkii i starostwo telszewskie w dziedzictwo. Wspomniony Ignacy Buszyński pisze, że Czerwony dwór przed niedawnym czasem przeszedł od Zabiełłów do hrabiów Tyszkiewiczów, miano­wicie do hrabiego Benedykta, który był gubernialnym marszałkiem kowieńskim, i że hrabia Benedykt urządził tu prawdziwą rezydencyą magnacką. Uważając z tradycyi, i za czasów Zabiełłów nie było opuszczenia, ale była staranność zgodna z duchem i umysłowem usposobieniem właścicieli. Hrabia Bene­dykt Tyszkiewicz, marszałek gubernii kowień­skiej, tu rezydował i wiele przyczynił się do podniesienia swej rezydencyi. Zamek został odnowiony i napełniony osobliwościami pędzla i dłuta. Urządził ogród i park śliczny, który latem podnosił wielką liczbą drzew cytryno­wych, jakie posiadał w swej oranżeryi, Ha miejsce małej i nędznej kaplicy drewnianej wybudował 1855 kościół murowany o dwóch wieżach pod wezw. Wniebowst. Pańskiego, podług planu i pod kierunkiem znanego ze swych talentów architekta Wawrzyńca Ceza­ra Anichiniego, który w 1812 roku z korpusu Macdonalda wzięty w niewolę pozostał na Li­twie, a zostawiwszy niemało pamiątek swego talentu umarł w Czerwonym dworze w 1851 r. Ozdobne są ołtarze w tym kościele, ale. największą jego ozdobą jest pomnik hrabiny z Wańkowiczów Tyszkiewiczowej, z białego marmuru, rzeźbiony we Florencyi. Parafia katolicka Cz.dekanatu wielońskiego, dusz 3484. W sąsiednich Kaczaniszkach na cmentarzu ka­plica. Dzisiejszy właściciel hr. Benedykt Ty­szkiewicz jest wnukiem po córce hr. Benedy­kta, założyciela kościoła. Fel. R. 2.) Cz. Dwór, ob. Szadów. 3.) Cz. Dwór, wś, pow. wileński, o 27 w. od Wilna, z kaplicą katol. parafii Niemenczyn, własność Parczewskiego, ma fabrykę porteru, 39 mk. 4.) Cz. dwór, folw., pow. wileński, 1 okr. polic, mk. 60, do Wilna 15 w. 3.) Cz. dwór, przezwany Iwanowsk, folw. i dobra, pow. ihumeński, o 10 w. od Ihumenia, na równinie, przy drodze z Ihumenia do Bohuszewicz. Obszaru ziemi wraz z folwarkami 33633 morg. Gleba gliniasta, miejscami piaszczysta. Piękny sad owo­cowy i obszerny park przy nim. Do r. 1780 Cz. należał do bisk. Massalskiego, który wy­mienił go na Werki i oddał swoją własność kapitule. Potem dobra przeszły na własność Jana Szewicza i odtąd zaczęły się nazywać Iwanowskiem. Obecnie należą także do Szewiczów. Folwarki Czer. dworu są: Mikulicze, Jurewicze, Fiodorowsk i Ozieryczyno.