Bobrujsk

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880, s. 265-266.

Bobrujsk, m. pow. gub. mińskiej, pod 53° 8′ szer. płn. i 46° 55′ dł. wsch., na prawym brzegu Berezyny, przy ujściu Bobrujki, o 565 w. od Warszawy, 842 w. od Petersburga, 623 od Moskwy, 139 od Mińska, 110 od Mohilewa, 96 od Ihumenia, 171 od Rzeczycy, 107 od Słucka, 199 od Mozyrza (drogą pocztową). St, dr. żel. landwarowsko-romeńskiej na przestrze­ni Homel-Mińsk, między Berezyną a Jasienicą, o 142 w. od Homla. St. tel. międzynarodowa. W początkach wieku XVI wzniesiono tu za­mek. W r. 1502 Tatarzy okolice tutejsze plą­drowali. Za Michała Glińskiego szturmem wzięty Bobrujsk r. 1508, powrócony wnet zo­stał Litwie. Piotr Tryzna, wojewoda parnawski, wymurował kościół farny i założył rezydencyą jezuitów około 1627 r. Mieli oni tu szkoły aż do zniesienia zakonu, choć 1651 zbu­rzono im rezydencyą i chwilowo musieli B. opuścić. Miasto, liczące za Władysława IV domów 1,880, wkrótce potem przyszło do osta­tniego upadku. W czasie powstania Bohdana Chmielnickiego, kozacy, opanowawszy Bobrujsk pod dowództwem Poddubickiego czy Podubicza, spoinie z mieszczanami bronili się uporczywie r. 1648 przeciw oblegającym wojskom litew­skim pod wodzą Wołłowicza, Gąsiewskiego i Macieja Frąckiewicza. Dopiero Janusz Radziwiłł, przybywszy z resztą wojska, po zdoby­ciu Mozyrza, skłonił ich do zdania się na łaskę. Przebaczono miastu z warunkiem wydania przywódzców buntu, którzy, przewidując los jaki ich czekał, zamknąwszy się w drewnianej baszcie, żywcem (1649) się spalili. Poddubicki zaś, rzuciwszy sie w nurty Bezezyny, chciał ujść kary, ale wyciągnięty z wody, na pal wbity został a według innych powieszony. Od tego czasu stan miasta ciągle był nędzny; tylko jezuici, osadzeni przy farze, ożywiali co­kolwiek miasto, utrzymując szkoły; po ich znie­sieniu komisya edukacyjna ustanowiła tu szko­łę akademicką podwydziałową, później zamie­nioną na powiatową. W r. 1741 liczono w B. 150 chałup. Starostwo przynosiło 1788 r. kwar­ty zł. 6,342, było w emfiteuzie Łopatto i słu­żyło za miejsce sądów pow. rzeczyckiego. W r. 1795 B. zaliczony do rzędu miast powiato­wych gubernii mińskiej. Twierdza, założona tu w 1810 r. na 14,000 wojska, ważne ma pod względem strategicznym znaczenie. Przodowe jej fortyfikacye nazywają się fortem Frydery­ka Wilhelma. W 1812 r., podczas wkroczenia napoleona do Litwy i po odstąpieniu wojsk rossyjskich ku Moskwie, oblegała B. dywizya gene­rała Dąbrowskiego, przedmieścia Mińskie i Słuckie opodal twierdzy, pięknie drewnianemi domami

[s. 266]

zabudowano, rozciągają, się na pół mili. Rzeką Berezyną przychodzą tu statki ze zbo­żem, wódką, drzewem i t. p. Miasto B. liczy 37237 mk. t. j. 20322 męż., 16915 kob.; we­dług wyznań 17288 prawosł., 258 starego obrządku, 916 katol., 420 ewang., 17935 izr., 420 mahom. W liczbie ludności 4719 garni­zonu wojskowego. Bomów murowanych 8, drewn. 1982. Do miasta należy 8760 dzies. ziemi. B. ma progimnazyum 4-klasowe, szkołę 1-klasową i szkołę żydowską; szpital tylko wojskowy i żydowski; fabryk 8 (mydła, świec, wódek, piwa, miodu) z produkcyą roczną do 300 tys. rs. Handel w ręku żydów. Paraf, kościół katol. śś. Piotra i Pawła, z muru wznie­siony 1615 przez starostę Piotra Tryzne. Pa­rafia katol. dekanatu bobrujskiego: dusz 3660. Filia w Szaciłkach; kaplice w Malimonach, Paniuszkiewiczach, Wołczynie, Piotrowiczach, Horbaczewiezach i Kisielowiczach; były prócz tego kaplice w Omelnie, Janinie, Jasnymlesie, Domanowszczyznie i Dobośni. Powiat bobruj­ski graniczy od półn. z ihumeńskim, od wsch. gub. mohilewską, od pld. z pow. rzeczyckim i mozyrskim, od zach. ze słuckiin. Ma według Strielbickiego 10731 w. kw. rozległości. Powierzchnia gruntu równa, błotnista, lesista, 2/5 części obszaru zajmują lasy; Berezyna dzieli powiat na dwie części nierówne. W czę­ści zachodniej płynie też rz. Ptycz a wszelkie wody bieżące w pow. są dopływami bądź Be­rezyny, bądź Ptyczy. Jezior w pow. 32 a naj­większe z nich jez. Wieczory, mające 3 w. dł. a 3/4 w. szer. Dzieli się pow. na 4 zarządy po­licyjne, 2 okręgi sądów pokoju, 22 gminy, 136 okręgów wiejskich. Mieszkańców ma 118743 t j. 58830 męż„ 60013 kob. We­dług wyznań 86,713 prawosł. 6,153 katol. (podług rubrycelli 8200), 420 ewang.. 3591 starego obrządku prawosł., 17,588 izr. (w r. 1857 było 11,155), mahometan 11 (wszystko bez miasta B.). Miejscowości zaludnionych: 10 miasteczek, 61 t. z. siół, 424 wsi, 376 folw., zaśc, włości, futorów i t. p. Powiat bobrujski jest głównie lesistym krajem, bo chociaż ma dużo pól i łąk, to albo błotem pokrytych, albo nieurodzajnych. Część południowa nosi na sobie wszelkie cechy polesia, ku płn. trafiają się przestrzenie piasku; w ogóle piaszczystemu są brzegi Berezyny. Rolnictwo słabo rozwinięte, tylko hodowla lnu opłaca się korzystniej. Pro­duktów leśnych wyrabiają tu rocznie za przy­bliżoną summę 1,000,000 rs. Hodowla bydła także zaniedbana; rozwinięte za to pszczelnictwo (liczą przeszło 50 tys. uli) i rybołówstwo. Prze­mysł fabryczny produkuje za 800 tys. rs. ro­cznie. Handel powiatu trzyma się głównie pobrzeża spławnej Berezyny i głównych jej przystani jak B., Parycze, Świsłocz, Hołynka i i. Drzewo i produkta leśne idą po tej rzece ku Odessie i ku Rydze. Przywóz, koleją i wodą, nieznaczny. Pod względem komuaikacyi pow. bobrujski korzystne przedstawia warunki; ma dr. żel. libawsko-romeńską, dawną szosę moskiewsko-brzeską, trakty do Mińska, Czernihowa, Słucka i i., ogółem 985 wiorst dróg komunikacyjnych. Szkół ma 30 t. j. 3 w B., 1 żeńską duchowną w Paryczach i 26 początkowych l-klasowych. Parafij prawosławnych było w 1863 r. 59, w tej liczbie 29 od r. 1839. Parafij katolickich 4: B., Choromce, Hłusk i Świsłocz, które tworzą dekanat bobrujski dyec wileńskiej, liczący wiernych 8192. Pewna mała część pow. bobrujskiego należy do par. katol. Słuck.

F. S.