Birsztany

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880, s. 231-232.
[s. 231]Birsztany, mko rządowe w pow. trockim, na pr. brz. Niemna, o mil 11 od Wilna, 4 1/2 od Kowna, 5 wiorst od Pren. Staroż. osada li­tewska. W samem mieście dosyć wysoka góra stożkowata, niegdyś zamkowa, którą do­tąd lud zowie, “dwaras uszkiajtas”, dwór za­czarowany. Wigand już 1394 wspomina o B. p. n. Birstein. Potem był tu zamek myśliw­ski w. książąt litewskich a w 1473 r. Kazimierz Jagielończyk z żoną i synami przepędził tu część zimy. B. należały kolejno do starostw: puńskiego i preńskiego. Kościół kat. istniał tu oddawna a Władysław IV nadał mu 1643 r. trzy chaty wieśniacze w B. i cztery w Zydejkach. Są tu trzy zdroje wody słonej, od 1840 nawiedzane przez chorych a od 1854 urządzony zakład leczniczy przez doktora Be­nedykta Bielińskiego i Adama Bartoszewicza. Chemicznego rozbioru wód B. dokonał najpierw 1851 r. prof. Abicht i aptekarz Justyn Kuszewicz. Okolice malownicze. Ulubione miejsce przechadzki chorych: Zwierzyniec, na drodze do Pren, z pięknemi szpalerami odwiecznych lip. Tu miał się znajdować zamek myśliwski w. książąt litewskich. Historycznie opisał B. Teodor Narbutt w Wilnie. O wodach tutej­szych pisał dr. Regnier w dodatku “Gaz lek.” z 1875 r. Podług analizy p. Szyllera z 1860 r. solanka birsztańska zawiera, oprócz małej ilości kwasu węglanego, na 100 części; soli kuchennej 1,84; chlorku manganu 0,36; siar­czanu sody 0,61; chloranu sody 0,20; siarczanu wapna 1,25; tlenniku żelaza 0,04. Woda przezroczysta, bez zapachu, smaku silnie słono-gorzkiego, temperatura 7 1/4 ° R.; źródeł 3, dają do 6 tysięcy wiader na dobę. Wody birsztańskie przeważnie w postaci ciepłych wanien

[s. 232]

wielce pomocne są w cierpieniach skrofulicznych, przymiotowych, gośćcu, dnie, obrzmieniach wielkich gruczołów (wątroby, śledziony, serca), cierpieniach dróg moczowych i chorobach nerwowych. Sezon kąpielowy od 15 maja do 15 sierpnia pod kierunkiem lekarza zdrojowego, apteka; kilkaset rodzin przybywa tu na kuracyą. Mieszkańców stałych 415 ob. płci, domów włościańskich przeszło 60, zakład kąpielowy, dwa hotele, kilkanaście domów prywatnych dla przyjezdnych, stacya pocztowa w czasie sezonu kąpielowego. Źródła i zakład kąpielowy są własnością pobliskiego obywatela p. Kwinty. Jest też w B. stacya obserwacyjna na Niemnie. Paraf, kościół katol. śś. Tadeusza i Judy, z drzewa wzniesiony 1787 kosztem ks. Kazimierza Sapiehy. Parafia katol. dekanatu mereckiego: dusz 1100. Okrąg wiejski E. w gm. Jezno, pow. trocki, liczy w swoim obrębie mko Birsztany; wsie: Szkiewany, Podpronia, Nawdluny, Kiernowo; zaść.: Szyrwinia, Jarząbkowo. Graj. Czyt. “Wody w B.” Gaz. codzienna Warsz. 1860 r. Er. 117; “Zakład zdrojowy w B.” Gaz. codz. Warsz. 1860 r. Nr. 258, 259. “Staroż. Polska” t. III, str. 437; “Wycieczki po Litwie.” 1.1, 153 – 150; “Tyg. ill.” 1869, Nr. 79 i nast.; “Kłosy” 1879 Nr. 728.

H.R.