Białopól

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880, s. 192-193.Białopól,

Białopole, Biłopił, mko, pow. berdyczowski, nad rz. Zakijanką, o 22 w. od Ber­dyczowa, przy dawnym trakcie pocztowym z Berdyczowa do Skwiry, także o 7 w. od st. dr. żel. Browki, ma 4000 rok. Rozległość grun­tów bardzo żyznych 1897 dzies. Zarząd gm. w B., polic. w Berdyczowie. Miejsce to na­zywane horodyszczem Bernawką, w najdaw­niejszych czasów wchodziło w skład dóbr słobodyskich, a nadanych jeszcze przez w. ks. lit. Swidrygiełłę, namiestnikowi putywelskiemu i zwinogrodzkiemu Kalenikowi, założycielowi domu Kalenikowiczów i Tyszkiewiczów. Tym­czasem nieco później, bo około 1444 r., toż samo horodyszcze Bernawka zostało nadane również przez w. ks. kijów. Olelka Włodymirowicza, ziemianinowi żytomierskiemu Iliaszowskiemu. Jakoż w 1588 r. Wasyl i Fedor Antonowicze Iliaszowscy przedali byli dobra Bernawkę Szy­monowi Denisce Matwijowskiemu, staroście żytomirskiemu. Ale Tyszkiewicze rozpoczęli o to proces i po kilkoletniem prawowaniu się, w końcu Bernawkę im zwrócono. W 1590 r. już ją posiadał Fedor (Fryderyk) Tyszkiewicz, woj. nowogródzki. Około tego czasu na dawnym

[s. 193]

horodyszczu Bernawce założył on był zame­czek i miasteczko osadził, ale sąsiad Kiryk Rużyński, roszcząc sobie jakieś prawo do tejże Bernawki, wpadł tu niespodzianie z kupą zbroj­nych ludzi, spalił zameczek, poddanych rozpę­dził i pustkę uczynił. Ale gdy tego jeszcze roku tenże kniaź Kiryk Rużyński odjechał był na sejm, Fedor Tyszkiewicz zrobił najazd na Bernawkę alias Białopól i zagarnął ją na po­wrót i znów osadził. Inwentarz dóbr Tyszkiewiczowskich z 1593 r. wyraża: „Grunt Ma­łopolski, który natenczas jegomość pan Fedor (Tyszkiewicz), niedawno trzymając osadził; na nim miasteczko, nad Hujewką, począwszy osa­czy wać, i na horodyszczenku zameczek założył, w którym miasteczku zbudowana wieża jedna, a druga wieża poczęta budować i niedobudowana; jedna piekarnia, na niej strzelby, w niej nie-masz nic. Horodyszczenko zastawiono palami; w tymże miasteczku podymia poddanemi osia­dłego ośmdziesiąt; powinności żadnych z nich nie masz, bo nie dawno poczęto osadzać w roku przeszłym 1592. Pożytku tam z tego miaste­czka… nic niemasz; do tego folwarku niemasz ani wsi osadzonych” (Arch. J. Z. R., część 6. 1.1, str. 229). Odtąd B., aż po dziś dzień niewyszedł nigdy z imienia Tyszkiewiczów. Na początku tego wieku mko to było w posiadaniu Wincentego hr. Tyszkiewicza, referendarza w. ks. lit., dziedzica Świsłoczy i Łohojska na Li­twie i innych dóbr. Klucz białopolski składał się z następujących wsi: z m. Białopola, Tatar­skiego siedliska, Kasperówki, Piatyhorki, Wernyhorodka, Koziatyna (dawniej Hujwy), Jankowiec, Nepadówki, Gurowiec, Puzyrek, Sadek, Panasówki, Dzierżanówki, Gadomiec wielkich i małych, Synhajówki, Zakutyniec. Znajdujemy w źródłach, że był tu kościół ka­tolicki już w 1626 r., ale ten za wojen koza­ckich prawdopodobnie był zniszczony. Nastę­pnie teraźniejszy kościół był fundowany przez Antoniego Tyszkiewicza, starostę strzałkow­skiego. Był on z drzewa i stał na dawnem horodyszczu, otoczonem z jednej strony rzeczką, z drugiej fossą. W 1814 r. stanął na jego miejscu drugi murowany, dziś istniejący kościół, pod tytułem św. Antoniego z Padwy, założony przez Wincentego Tyszkiewicza, referendarza w. ks. lit., dziedzica dóbr Małopolskich. Obraz św. Antoniego słynie z cudów. Parana katol. dek. berdyczowskiego ma dusz 1624. Filia w Chałaimgródku; kaplice były dawniej w Wernyhorodce i Czarnorudce (Z rękopisów Edwarda Rulikowskiego i Klaudyusza Przedrzymirskiego). B. w czasie wojen kozackich stał już po za linią spustoszonego przez wojnę kraju; jakoż w 1651 r. przyciągnęło tu wojsko rzplitej pod dowództwem Rozrażowskiego, dla zasiągnięcia prowiantu, jako z okolicy jeszcze nieogłodzonej. W 1737 r. Stanisław Sługocki, regimentara partyi ukraińskiej, zasłaniając kraj od swawolnych kup hajdamackich, podjazdem pod Białopolem szajkę hajdamaków rozproszył. Obecnie Białopól jest w posiadaniu potomków hr. Karola Tyszkiewicza, zmarłego w 1873.