Berzygał

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, pod red. F. Sulimirskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880, s. 155-156.

Berzygał, po łotew. Bierzgalś, wś i dobra niegdyś bardzo rozległe, 34,000 dzies., na Ło­twie katolickiej, w pow. rzeżyckim położone, których część główna stanowi dotąd osobna parafią berzygalską dekanatu rzeżycko – raźnieńskiego; sam zaś B. zajmuje obecnie tylko 1241 dz. i jest własnością Ant. Wejttko. Do­bra B. w roku 1468 przez mistrza krzyżackie­go Jana de Mengede Jakóbowi de Kock nada­ne, od 1687 — 1830 utrzymywały się stale w ręku polsko-inflanckiej gałęzi Manteufflów, dziedziczącej z czasów mistrza krzyżackiego Hazenkampa (r. 1546) w tejże części kraju do­bra Duksztygał stary, Rezemnujże, Apsal, Ramlen i inne. Jeszcze w wieku bieżącym w skład klucza B. wchodziły majętności: Auerhof (Medenmujża), Maryental, Józefpol, Tarnów, Iwanówka, Pustopol, Annenhof, Karlhof (Po­dol) i i.; w wieku zaś XVII, do tegoż klucza należały dzisiejsze Sarkanie, Zaleś z Poznaniem i część Cyrmy nad obszernem jeziorem tegoż imienia. Położenie wsi B., oddalonej o 1 milę od stacyi kolei Iwanówki a zaledwie o ćwierć mili od samej kolei Pet. Warsz., jest prawdzi­wie urocze. Leży on na obszernem wzgórzu, ocienionem drzewami najrozmaitszemi i okolonem dwoma podłużnemi w kształcie szerokich rzek rozściełającemi się jeziorami, z których każde ma z parę wiorst obwodu a brzegi i wy­spy gajami porosłe. Nad tą piękną okolicą do r. 1832 wznosił się pałac okazały, następnie zburzony przez rodziców teraźniejszego wła­ściciela Ant. Wejttko, który atoli w r. 1878 zbudował sobie dom wcale ładny. Kościół pod wezw. Ś. Anny, w 1787 przez Fryd. Mikołaja Manteuffla-Szoege we włoskim stylu tu wznie­siony, odznaczał się pięknemi wysmukłemi wie­żami, które jednocześnie z pałacem zbite i nizkiemi

[s. 156]

drewnianemi zastąpione zostały. Parafia katolicka berzygalska liczy obecnie wiernych 3519. Tenże Fryderyk Mikołaj Manteuffel w r. 1792 zbudował na wyniosłem wzgó­rzu, na miejscu dawnego drewnianego, pię­kny murowany kościół protestancki, przedsta­wiający obecnie wspaniałą ruinę z wysoką sterczącą wieżą, odzwierciadlającą się w wo­dach jeziora. W archiwum rodz. berzygalskiej gałęzi Manteufflów przechowane są dotąd cie­kawe dokumenty, dotyczące przeszłości kraju i częstych najazdów kryżborskich Korffów na Berzygał. W roku 1816 przyjmowanym był w Berzygale cesarz Aleksander I przez ów­czesnego dziedzica Mikołaja Manteuffla, szamb, kr. Stanisława Augusta. Przez Berzygał pro­wadzą liczne drogi komunikacyjne i handlowe. Z tych ostatnich od otwarcia kolei żel. P. W. tylko trakt birżańsko-lucyński głównie bywa uczęszczanym. Zarząd gminny i szk. ludowa w samym Berzygale, zarząd polic. w mieście Rzeżycy.