Polski inteligent o Żydach

Na nieszczęście wady Izraelitów są większe, aniżeli ich cnoty. Żyd uznaje tylko Żyda za bliźniego; chrześcianina wyzuwa z zimną krwią z majątku, jeżeli go za to nie ukarze prawo krajowe. Brudna chęć zysku zabija w tym narodzie szlachetne uczucia. Stronią też Żydzi od ciężkiej pracy, przytem odznaczają się wielkiem nieochędoztwem. Oni to przede wszystkiem przyczynili się, że w Polsce zakorzeniło się pijaństwo, jak nigdzie na świecie.
Już w XVI wieku Klonowicz przepowiadał, że Żydzi przyczynią się do upadku Polski. Poznał on dobrze ich charakter, gdyż sądził w Lublinie sprawy żydowskie. Okrzyczano, że Klonowicz budził nienawiść ku Żydom.
Nawet życzliwi Żydom mężowie, jak np. Staszyc, Moraczewski i St. Plater przyznają, że Żydzi sprowadzili ciężkie klęski na Polskę […]

W epoce rozbiorów Polski, a dokładnie w roku 1891, Józef Chociszewski wydał ciekawą książkę „Malowniczy opis Polski czyli geografia ojczystego kraju z mapką i licznemi rycinami”. Autor był działaczem narodowym, wielokrotnie karanym przez władze pruskie za działalność niepodległościową i antyniemiecką. W swojej książce, którą adresował do Polaków, a w szczególności polskiej młodzieży, zawarł podstawowe informacje o dziejach politycznych, geografii i ludziach zamieszkujących terytorium dawnej Rzeczypospolitej. Nic więc dziwnego, że pojawił się w niej opis Żydów, którzy w znaczącej (i szybko wzrastającej) liczbie zaludniali te tereny. Ich charakterystyka, pisana bez nienawiści, a nawet z niejaką życzliwością, jest interesującym, bo szczerym i wyważonym, świadectwem poglądów polskiej, patriotycznie nastawionej inteligencji na kwestię żydowską. Zamieszczam ją poniżej bez skróceń i bez edycji.

Po lekturze poniższego tekstu zachęcam do zapoznania się z innym opisem, który jednak wyszedł nie spod pióra inteligenta, lecz prostego chłopa polskiego. Łącznie tworzą one pewną całość – obraz Żydów w oczach społeczeństwa polskiego przełomu XIX i XX w.

dr Radosław Sikora

“O Żydach

W całej Europie żyje około 5 milionów Żydów, z tych większa połowa tj. 3 miliony przebywa w ziemiach dawnej Polski. W Krakowie, Warszawie, i Lwowie co trzeci mieszkaniec jest Izraelitą, a w niektórych miastach, jak np. w Brodach i w Berdyczowie na pięciu żydów przypada jeden chrześcianin. W miastach polskich większa połowa mieszkańców jest żydowskiego pochodzenia. W żadnym kraju na świecie nie stanowią Żydzi takiej potęgi pod liczebnym i pieniężnym względem, jak na obszarze dawnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Żydzi, jak wszyscy ludzie, mają dodatnie i ujemne strony. Do ich przymiotów należy zaliczyć przede wszystkiem niezwykłą wstrzemięźliwość w jedzeniu i piciu, wielką oszczędność, gorliwe starania o oświatę, bezprzykładną prawie solidarność, czyli wzajemne popieranie się i ścisłe wykonywanie prawideł religijnych, choć często źle zrozumianych. Przeważna część Żydów w krajach polskich pod panowanie rosyjskiem i austryackiem żyje głównie tylko suchym chlebem, śledziami i cebulą. Pijaństwem brzydzą się Żydzi jak trucizną, pijany Żyd jest niezwykłą rzadkością. Cóż powiedzieć o ich solidarności? Gdyby Polacy się tak popierali wzajemnie, jak Żydzi między sobą, zmieniłyby się wkrótce nasze opłakane stosunki. Co do oświaty wiadomo, że każdy prawie Żyd umie przynajmniej czytać i pisać. Rzadko się Izraelici pomiędzy sobą procesują, gdyż prawie wszystkie ich spory godzą rabini i starsi w gminie. Co do wykonywania przepisów religii, mogliby sobie śmiało Polacy brać ich za wzór i pobudkę do podobnej gorliwości w wypełnianiu przepisów kościoła katolickiego.

Na nieszczęście wady Izraelitów są większe, aniżeli ich cnoty. Żyd uznaje tylko Żyda za bliźniego; chrześcianina wyzuwa z zimną krwią z majątku, jeżeli go za to nie ukarze prawo krajowe. Brudna chęć zysku zabija w tym narodzie szlachetne uczucia. Stronią też Żydzi od ciężkiej pracy, przytem odznaczają się wielkiem nieochędoztwem. Oni to przede wszystkiem przyczynili się, że w Polsce zakorzeniło się pijaństwo, jak nigdzie na świecie.

Już w XVI wieku Klonowicz przepowiadał, że Żydzi przyczynią się do upadku Polski. Poznał on dobrze ich charakter, gdyż sądził w Lublinie sprawy żydowskie. Okrzyczano, że Klonowicz budził nienawiść ku Żydom.

Nawet życzliwi Żydom mężowie, jak np. Staszyc, Moraczewski i St. Plater przyznają, że Żydzi sprowadzili ciężkie klęski na Polskę mianowicie przez to, że przyczynili się głównie do zaszczepienia pijaństwa w niższych warstwach mieszkańców Polski.

„Plagą wsi – są słowa Wł. Zawadzkiego – nieszczęściem ludu pod względem moralnym są Żydzi arendarze. Żyd w Galicyi jest gangreną, która się wpiła w społeczeńskie ciało ludności i przegryza jej zdrowie, podkopuje moralność, a często staje się ostatecznej nędzy przyczyną. Wszystkie starania w Galicyi, aby rozpowszechnić towarzystwo wstrzemięźliwości, pomimo gorliwości duchowieństwa obu obrządków, pomimo dobrych chęci wielu dzierżawców i właścicieli dóbr, rozbiły się o przebiegłość żydowską.”

Gazety niemieckie, wcale nam nieżyczliwe, ganią postępowanie Żydów względem Polaków. Oto co pisze w r. 1890 o tej sprawie „Allgemeine Zeitung” wychodząca w Monachium: „Żydzi, uzbrojeni wszystkiemi swemi znanemi sidłami, spadli jak szarańcza na lud wiejski w Galicyi, który co dopiero wyzwolony z niewoli, nie miał ani czasu, ani sposobu do zdobycia sobie samodzielności i samowiedzy i przywłaszczyli sobie zupełną władzę nad tym kształcącym się dopiero ludem w miejsce dawnych jego panów. Wieśniak jest w całej prawie Galicyi w ich sieciach.” Dalej czytamy w tym artykule*) prawdziwie przygnębiającą wiadomość, że dzierżawcami prawie wszystkich wielkich majątków w Galicyi są Żydzi. Włościanie pracują dla nich chętniej i taniej, aniżeli dla swych panów. Jeżeli który z polskich większych właścicieli występuje przeciw Żydom, wtedy czeka go klątwa rabina. Włościanie galicyjscy, którzy nie zostają pod wpływem żydowskim, nie mają żadnych długów, są pilnymi, płacą podatki i miłują pokój. Łatwy ztąd wniosek, że Żydzi pracują bardzo na niekorzyść Polaków, jeżeli nawet niemieckie pisma ich potępiają.

Dodać wypada, że wszędzie Żydzi przyjęli język narodu, wśród którego przebywają, tylko w Polsce posługują się zepsutym językiem niemieckim. Przyczynili się oni wielce do zniemczenia w ziemiach polskich, a czarną odpłacają się niewdzięcznością za gościnne przyjęcie, jakiego im udzielili nasi przodkowie, kiedy ich w całej Europie prześladowano jak dzikie zwierzęta. Żydowskie gazety zieją ogniem prześladowania na Polaków.

Były i są także pomiędzy Żydami szlachetne wyjątki, niestety! są to tylko wyjątki. Za czasów powstania Kościuszki dzielny Berek Joselewicz walczył mężnie za Polskę. W Warszawie i wogóle w Królestwie Polskiem wielu Żydów uważa się za Polaków, a 1861 roku po wypadkach warszawskich jeden z szlachetnych Izraelitów napisał wiersz dla dzieci polskich:

Zdawna już na was, dziatki kochane,

W zakątku wiodąc skromny swój byt,

Jak na narodu zorze rumiane,

Z uczuciem rzewnem spoglądał Żyd.

Chciał on wymówić co sercem czuje,

Czynami swemi pokazać rad,

Że swą rodzinną ziemię miłuje,

Że nieodrodzony jej dzieci brat.

Lecz jak do miłej przemówić młodzi,

Gdy zdala od niej stawił go los,

Gdy w nim niepewność obawę rodzi,

Czy przyjmią chętnie ten serca głos.

Więc milczał, czekał sposobnej chwili,

A gdy czekaniu już przyszedł kres:

Dzisiaj radości czarę on chyli,

W miejsce goryczy i w miejsce łez.

I gdy zawiści pierzchły już cienie,

Kiedy braterstwa połyska świt,

Dziś tobie, dziatwo, na pozdrowienie

Życzliwe słowa zasyła Żyd.

Choć Izraelici wiele złego nam wyrządzili, nie trzeba jednakże żywić dla nich nienawiści. Zapomnijmy o ich wadach, a uczmy się od nich wstrzemięźliwości, oszczędności, a nade wszystko popierajmy się wzajem, jak oni. Niech Polak kupuje przede wszystkiem od Polaka, niech swój swemu życzy i niech każdy z nas na wzór Żydów się oświeca i niech krzewi oświatę w narodzie.

Młodzież wykształceńsza izraelicka w Królestwie Polskiem, a mianowicie w Galicyi ma piękne zadanie, aby zachęcać swych rodaków do zamiłowania Polskiej ziemi, która gościnnie przyjęła ich przodków i do mówienia polskim językiem. W ten sposób można naprawić złe, które Żydzi choć najczęściej bezwiednie wyrządzili naszemu narodowi.

*) Podaje go w przekładzie „Dzienni Poznański” w 238 nr. 1890 r.”

Tematy pokrewne:

„Polski chłop o Żydach”

„Brudny jak polski Żyd – czyli niemiecki Żyd o polskich”

„Terytorium Polski pod względem wojskowym – żydzi”

„O przyczynach nienawiści ludu ruskiego do Żydów w XVII – XVIII w.”

„Oczami polskiego Żyda”

„Dola i niedola żydowskiego dzierżawcy”

„Czy Polska powinna domagać się odszkodowań od Izraela?”

„Kolaboracja Żydów ze Szwedami w Krakowie”

„Żydzi w okresie szwedzkiego „potopu” – zdrajcy, szpiedzy i wierni poddani”