Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 252-253.

Chalecki Władysław Jerzy na Chalczu, h. wł. (1606—1668), strażnik W. Ks. Lit., syn Jana, marszałka hosp. 1588, miecznika lit. 1589, i Anny z Wiesiołowskich, marszałkówny w. lit., urodził się w Wahanowie (pow. brzesko-lit.) 30 V. Po rychłej śmierci ojca 20 VIII 1610 wychowany przez wuja Bazylego Kopcia, kasztelana nowogr., oddany do szkoły w Pułtusku 1619—21, pierwszy okres służby wojskowej, naprzód w wojsku kwarcianym, potem w husarii, rozpoczął 1625. Walczył pod hetmanem St. Koniecpolskim naprzód na Po­dolu i na Ukrainie w kampanii kurukowskiej, następnie w Prusach przeciwko Gustawowi Adol­fowi, wreszcie znowu z Kozakami aż do ugody perejasławskiej 1630. Potem służby »poniechać musiał« dla spraw rodzinnych i osiadł w Chalczu, który mu przypadł po podziale majątków z bra­tem Hieronimem Kazimierzem (15 VIII 1641), późniejszym łowczym podlaskim. I w tym jednak okresie brał żywy udział w życiu publicznym: „razy kilkanaście” był posłem na sejmy, w tym też na elekcji 1632 i 1648, cztery razy zaś do Trybunału litewskiego, któremu marszałkował 1649. W czasie powstania Chmielnickiego zasłużył się przy obronie Białorusi i Polesia, a od r. 1653 brał udział we wszystkich wojnach Jana Kazimierza, naprzód jako rotmistrz, niebawem zaś jako pułkownik husarski. Kiedy wojska moskiewskie W. Księstwo „ogniem i mieczem ruj­nować poczęły”, złożył swe ruchomości i archiwum rodzinne w fortecy bychowskiej (gdzie wszystko przepadło przy zdobyciu przez wroga 6 XII 1655) i służył naprzód pod Januszem Radziwiłłem, odznaczając się pod Lubeczem, Szkłowem, Szepielewiczami, Bobrujskiem itd., za które to „merita obozowe, trudy, odwagi” otrzymał – 7 II 1655 starostwo mozyrskie. Po utracie Wilna, „zrozumiawszy proceder Xiążęcia JP. hetmana naszego przeciwny”, przedarł się na Podlasie,„gdzie jeszcze echo rezonancjej imienia JKMci Kazimierza nam się odzywało”, i pod wodzą Pa­wła Sapiehy czynił, „co nam cnota kazała i wrodzona ochota”. Wysłany w poselstwie do króla, otrzymał we Lwowie 8 IV 1656 strażnikostwo W. Ks. Lit., ponieważ „nie tylko sam, nie dając się żadnym obłudnym nieprzyjacielskim pinguiori sorte sobie obiecanym unieść perswazjom, do nas z pułkiem swym powrócił, ale i wielu poddanych naszych, niemniej i rycerstwa, vacillantes in fide, ku nam optimo exemplo suo nakłonił nimos”. Następnie brał udział przy odzyskaniu stolicy, w lipcowej bitwie pod Warszawą, gdzie odznaczył się w obliczu króla, tracąc „na 18 osób usarskiego towarzysza”, dalej przy zdobyciu Tykocina i w wy­prawie Połubińskiego do Prus. W r. 1659 jako „dyrektor koła wojska” W. Ks. Lit. układał się z Bogusławem Radziwiłłem, a w roku następnym, minio ciężkich ran, odniesionych w poprzednich kampaniach, wyruszył raz jeszcze przeciwko Moskwie na „połońską potrzebę”. Sejm 1661 r. oddal mu za to na wieczność otrzymane już w r. 1659 w dożywocie starostwo mołczadzkie, a król w przywileju z 14 VI stwierdził ponownie że „w tym zamieszaniu Ojczyzny to zawsze praestitit, cokolwiek odwaga rycerska wyciągała, i krwie swej i substancjej wszytkiej odżałowaw­szy i postradawszy nie żałował”. Wśród wojska, dopominającego się wówczas o należną mu płacę, występuje też jego chorągiew kozacka. W wypra­wach wojennych towarzyszyli mu wszyscy trzej synowie, urodzeni z Krystyny Strawińskiej, starościanki rohaczewskiej (ślub mu dał metropolita unicki Rutski w r. 1634), o której bezpieczeństwo podczas wojny moskiewskiej troskliwie się starał. Średni znich Krzysztof, uratowawszy ojcu życie w kampanii szkłowskiej, poległ niebawem pod Szepielewiczami. Strażnika, który «sturbowany i strudzony« posłował jeszcze na konwokację gro­dzieńską 1665 i na sejm 1666, a zmarł 4 II 1668 (pochowany u bernardynów w Nieświeżu), prze­żyli Karol Kazimierz, któremu ojciec odstąpił jeszcze za życia starostwo mozyrskie, i Bolesław Aleksander, podkomorzy rzeczycki.

Diariusz dni i lat a zatym i dziel moich(auto­biografia spisana w r. 1666) i przywileje król. itd. w Archiwum Chaleckich w Cerkliszkach; Wolff, Senatorowie; Tomkiewicz Wł.; Powstanie kozackie 1630 r., „Przegląd Powsz.” 1930; Akty Wil. Kom,. IV, XXXIV; Roczn. Tow. Herald. 1908/9, I; Vol. leg. IV 115, 378; Pamiętniki Poczobuta Odla­nickiego (B. Kras., Muzeum Swidz. III), 48, 50, 181; Sapiehowie, Pet 1891, II 88; Archiwum Nieświeskie: teka 44, kop. 340, nr 1913 (5 listów 165162), Akta publ. XX 397; Archiwum Główne: Zap. i wy­roki tryb. lubelsk. od 1648 passim, Sigillata t. 6,

[s. 253]

s. 170 i t. 10, s. 183; B. Przezdzieckich, arch. Tyzenhauzów t. 69, s. 505; rkp. Czart. 47, s. 427, 1880,s. 87, 2247, s. 86.

Oskar Halecki

0 odpowiedzi

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply