Kożangródek

Kożangródek to duża wieś, dawniej miasteczko i ośrodek dóbr, położona nad rz. Cną o 13 km na pd.-wsch,. od Łunińca, przy linii kolejowej do Kalenkowicz, Po raz pierwszy nazwa miejscowości (wówczas pod nazwą Horodziec) pojawia się w dokumencie z 1493 r.

Była to wówczas wieś należąca do majątku Łachwa Montygierdowiczów, od których przeszła następnie do Kiszków i pozostała przy nich po przejęciu Łachwy przez Radziwiłłów. Nazwa Kożangródek pojawiła się po raz pierwszy w 1599 r. Było to wówczas miasteczko i ośrodek dóbr wojewodzica witebskiego Stanisława Kiszki, położone w pow. nowogródzkim województwa nowogródzkiego. Nazwa miasteczka pochodzić ma od ruskiego słowa „koża”, oznaczającego skórę, jako że wyprawa skór była tradycyjnym zajęciem jego mieszkańców. W 1613 r. syn Stanisława, Mikołaj Kiszka sprzedał Kożangródek marszałkowi bracławskiemu Jerzemu Samsonowi Podbereskiemu. W 1635 r. Podberescy wybudowali tu zbór kalwiński. Od Podbereskich majątek przeszedł następnie do Tarnowskich. W 1655 r. Kożangródek, podobnie jak Łachwa, został spalony przez moskiewskie wojska Dymitra Wołkońskiego. Na pocz. XVIII w., wraz z ręką Anny Zawiszanki 1-votoTarnowskiej, dobra przeszły do kasztelana smoleńskiego Krzysztofa Benedykta Szczytta. W ręku Szczyttów, używającej też nazwiska Niemirowicz-Szczytt, rodziny szeroko rozrodzonej na Litwie i w Koronie i skoligaconej z najsłynniejszymi rodami, majątek pozostał do 1939 r.

Na rozległym placu w centrum wsi, na niewielkim wzniesieniu, stoi drewniana cerkiew prawosławna p.w. św. Mikołaja, pierwotnie unicka, fundacji właścicieli miejscowego majątku – Szczyttów, zbudowana w 1818 r., przebudowywana w 1876 r. i na pocz. XX w. Świątynia na planie krzyża. Do nawy na planie kwadratu ze ściętymi narożami przylegają jednakowej wielkości babiniec i prezbiterium oraz dwa boczne aneksy. Z babińcem łączy się trójkondygnacyjna wieża?dzwonnica (ośmiobok na dwóch czworobokach) z niewielkim przedsionkiem, dobudowana na przeł. XIX i XX w. Nakrywa ją wysoki dach namiotowy z kopułką. Nad nawą wznosi się dwukondygnacyjny bęben (ośmiobok na czworoboku) z kopułą, flankowany przez cztery mniejsze kopuły na czworobocznych bębnach wznoszące się nad każdym z ramion nawy.

Tekst i zdjęcie:

Grzegorz Rąkowski