Tatarzy na Kresach

Dominującą cechą wschodnich ziem dawnej Rzeczypospolitej była mozaika narodowościowa i religijna. Obok siebie żyli: Polacy, Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Żydzi, Ormianie, Karaimi, a także potomkowie Tatarów, którzy stanowili barwną mniejszość narodową i religijną.

Dawniej

Tatarzy pojawili się w Wielkim Księstwie Litewskim w połowie XIV w. Znaleźli schronienie przed konfliktami religijnymi i walkami politycznymi w imperium Złotej Ordy. Niektórzy osiedlali się po tym, jak wzięto ich do niewoli podczas wojen. Za czasów Witolda do WKL przybyło kilkadziesiąt rodów tatarskich, które wrosły w społeczeństwo. Tatarzy walczyli w szeregach armii litewskiej w 1410 r. w bitwie pod Grunwaldem. Po bitwie część wojowników osiadła w WKL. Według tatarskiej tradycji osiedla­jący się na Litwie ordyńcy byli obdarzani przez księcia rozległymi włościami, pełnili służbę wojskową. Korzystając ze wszystkich praw bojarów litewsko-ruskich, mieli zagwa­rantowaną wolność wyznania i obyczaju. Wsie tatarskie położone były najczęściej w pobliżu grodów: Wilna, Grodna, Trok, miały pełnić funkcje strażnic wojskowych. Tatarzy litewscy jeszcze w czasach króla Aleksandra Jagiellończyka strzegli granicy pruskiej. Oprócz osadnictwa tatarskiego na prawie wojennym istniało jesz­cze osadnictwo miejskie pochodzenia jenieckiego. Ci trudnili się najczęściej garbarstwem, furmaństwem i ogrodnictwem.

W drugiej połowie XV i w XVI w. osadnictwo tatarskie rozszerzało się na różne części kraju. Na litewskiej Siewierszczyźnie powstało lenne państewko tatarskie, które przetrwało do 1494 r. W połowie XVI w. WKL zamieszkiwało prawie 5 tysięcy Tatarów. W państwie polsko-litewskim Tatarzy cieszyli się tolerancją religijną. Ludność ta zrastała się z przybraną ojczyzną. Król Jan Kazimierz potwierdził przywileje nadane Tatarom przez Władysława IV w 1659 r. Uczestniczyli w wielu wojnach swojej przybranej ojczyzny, lojalnie stając u boku naszych wojsk. Wyjątkiem był bunt Tatarów Lipków podczas wojen z Turcją w drugiej połowie XVII w. Jednak po odsieczy wiedeńskiej powrócili pod polskie sztandary. Po stronie konfederatów barskich walczyło wielu litewskich muzułmanów.Pod koniec XVIII w. Tatarom zamieszkującym Rzeczpospolitą zatwierdzono dawne prawa oraz zagwarantowano wolność religijną. Osadnictwo tatarskie powoli zaczęło się umacniać. Odbudowano zniszczone domy i meczety. Pomyślny rozwój wsi tatarskich przerwały rozbiory. Po upadku kraju większość ludności tatarskiej znalazła się w granicach imperium rosyjskiego. Powstanie listopadowe poparła niemal cała ludność tatarska dawnego WKL. Wielu walczyło w oddziałach partyzanckich, inni w armii Królestwa Polskiego. Udział w powstaniu listopadowym sprowadził na nich represje władz rosyjskich. Wielu rodzinom tatarskim skonfiskowano majątki. Do powstania styczniowego w 1863 r. ludność tatarska odniosła się życzliwie, chociaż jej udział w walkach nie był wielki. Brali też udział w walkach z wojskami bolszewickimi w 1920 r.###strona###

W międzywojniu

Odrodzenie kulturalne zapoczątkowane przed I wojną światową rozwinęło się dopiero w niepodległej Rzeczypospolitej. Inteligencja muzułmańska, która wracała na ziemie polsko-litewskie z różnych stron dawnego imperium rosyjskiego zaczęła osiedlać się w Wilnie, które stało się głównym ośrodkiem życia kulturalnego Tatarów. W 1926 r. zjazd inteligencji muzułmańskiej w Wilnie powołał Związek Kulturalno-Oświatowy Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej. W 1929 r. w Wilnie powstało Tatarskie Muzeum Narodowe, które działało do 1932 r. Odrębną grupę wśród litewskich muzułmanów stanowiła szlachta zagrodowa. Tatarskie zaścianki szczególnie gęsto rozsiane były po Wileńszczyźnie, Grodzieńszczyźnie i Nowogródczyźnie. Po pierwszej wojnie światowej ludność tatarska znalazła się w granicach trzech krajów: Polski, Litwy i radzieckiej Białorusi. Różnice polityczne uniemożliwiły utrzymywanie kontaktów rodzinnych i kulturalnych. Przyczyniły się w pewnym stopniu do asymilacji Tatarów przez ludność miejscową. Stosunkowo niewielki procent zamieszkiwał miasta. Życie społeczne i religijne Tatarów litewskich skupiało się przede wszystkim Kownie oraz Rejżach. Tatarzy mieszkali w Nowogródku, Słoninie, Klecku, Lachowiczach, Skidlu i Lidzie. Także w Wilnie na Łukiszkach, w wioskach na Wileńszczyźnie: Sorok Tatarach i Niemieżu, w Widzach na Brasławszczyźnie. Niewielkie skupiska były na Polesiu w okolicach Łunińca i na Wołyniu w Juwkowcach pod Ostrogiem.

W 1935 r. w granicach państwa polskiego mieszkało około 5500 Tatarów, na Białorusi radzieckiej około 2500, a na Litwie niewiele ponad 1000. We wrześniu 1939 r. szwadron tatarski, dowodzony przez rotmistrza Aleksandra Jeljaszewicza, razem z 13. Pułkiem Ułanów wszedł w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii. W czasie II wojny światowej ofiarnie walczyli z nieprzyjaciółmi z obu stron granicy.###strona###

Po wojnie

Ludność tatarska mieszkająca na Kresach dotkliwie odczuła zmianę granic. Stanęła wobec dylematu: pozostać w swych dotychczasowych siedzibach na Wileńszczyźnie, Nowogródczyźnie i Grodzieńszczyźnie, czy zamieszkać na nowych terenach w odrodzonym państwie polskim. Trudno jest określić liczbę ludności muzułmańskiej, która zdecydowała się wyjechać ze swych osad leżących w województwach kresowych. Po wojnie ci, którzy pozostali, szczególnie na Wileńszczyźnie, zachowali język polski. Upowszechnił się też wśród nich język rosyjski, a na Wileńszczyźnie stopniowo postępuje proces lituanizacji. Język polski wśród Tatarów na Litwie przetrwał, dzięki polskiemu otoczeniu, jednak na Białorusi jego znajomość stopniowo zanika. Tradycje historyczne, religijne łatwiej było zachować na Litwie. Władze nie czyniły większych przeszkód w kultywowaniu zwyczajów, funkcjonowaniu meczetów. W tym samym czasie na Białorusi zamknięto meczet w stolicy kraju. Jedyny czynny pozostał w Iwiu.

Pierwsze próby odrodzenia ruchu tatarskiego na Kresach dało się zauważyć w okresie liberalizacji gorbaczowowskiej pod koniec lat 80-tych. Tatarzy z Litwy, Białorusi, Polski zaczynali spotykać się. Odżyło życie religijne. Na początku lat 90-tych Tatarzy odzyskali meczet kowieński. Po upadku ZSRS rozwinęły działalność towarzystwa tatarskie na Litwie i Białorusi. Stopniowo odbudowuje się meczety, drukowane są pisma. Ważnym wydarzeniem stały się w 1997 r. obchody 600-lecia osadnictwa tatarskiego na Litwie i Białorusi.

Tatarzy zamieszkujący obecnie Litwę i Białoruś, pomimo znacznego postępu białorutenizacji i lituanizacji, do tej pory uważani są za osobną narodowość. Wartości kulturowe, stworzone przez tę grupę, stały się częścią tradycji. Asymilacja potomków szlachty tatarskiej stopniowo postępuje, ale tez wiele rodzin kultywuje tradycje i zwyczaje tatarskie.

1 odpowieź

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply

  1. hetmanski
    hetmanski :

    We wrześniu 1939 r. szwadron tatarski, dowodzony przez rotmistrza Aleksandra Jeljaszewicza, razem z 13. Pułkiem Ułanów wszedł w skład Wileńskiej Brygady Kawalerii. W czasie II wojny światowej ofiarnie walczyli z nieprzyjaciółmi z obu stron granicy.Ostatnia szarża Tatatska Miała miejsce ok 10 września 1939r po nie Niemcy na polu bitwy zebrali dwa wiadra obciętych uszu.Tak do Historii Polski przeszli Ci którzy za swobody dane im przez Rzeczpospolitą krwią i honorem pieczętowali wierność nowej ojczyżnie