Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 11, pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1890, s. 718-719.

Świsłocz1.) rzeka w gub. grodzieńskiej, lewy dopł. Niemna. Bierze początek z błota pod mkiem Świsłoczą (w pow. wołkowyskim), płynie z początku w kierunku płd.-zach. do wsi Łukowicz, zkąd zwraca się na płn., prze­pływa w tym kierunku przez pow. grodzień­ski i powyżej wsi Świsłoczy, pod wsią Sinoki, uchodzi do Niemna. Długa około 110 w.; szeroka w górnym biegu od l 1/2 do 6 saż., w dolnym od 5 do 8, a przy ujściu do 12 saż., głębokość dochodzi od 2—2 1/2 stóp; bieg ma bystry, brzegi niskie i często błotniste; pły­nie śród szerokiej doliny, ograniczonej dość znacznemi wyniosłościami; na wiosnę rozlewa na przestrzeni od 1/2 do 2 w., a w niektórych miejscowościach do 7 w. Z powodu krętego biegu niezdatna do żeglugi; spław odbywa się podczas przyboru wiosennego, lecz nie co­rocznie. Od praw. brzegu przybiera: Rudaw­kę, Kuklankę z Kwaterką, Brzostowiczankę z Brzostówką, Warecię z Werejką i Pepłę al. Pepelnią; od lew. zaś brzegu: Jałówkę z Istoczanką, Kołodzieżankę z Werbelą, Nietupę z Krynką, Usnarz, Odłę z Wiszniówką i Jeryłówką, Łaszankę z Lipówką, Bojarką i Indurką. 2.) Ś., rzeka w gub. mińskiej, prawy dopływ Berezyny dnieprowej. Zaczyna się w płn. części pow. mińskiego, o 1 milę od mka Dubrowy, za wsią Szopowały (Szypowały), w gm. Zasław, ze wzgórzy stanowiących dział wodny pomiędzy rzekami płynącemi do morza Czarnego i Baltyckiego, z których bierze początek i rz. Usza (lewy dopł. Bere­zyny niemnowej). Ś. początkowo płynie by­stro wzgórzystemi miejscowościami w kierunku północnym, aż do wsi Wiekszycy, tu zbliżywszy się do linii dr. żel. lipawo-romeńskiej zwraca się na wschód i przeciąwszy za fol. Hanusin tor drogi, płynie równolegle do niej pod wś Woronki, gdzie od lew. brzegu przyjąwszy rzkę Moczynę, płynie ku Zasławiowi i tu zasila się z prawej strony rzką Czernicą. Za Zasławiem wkracza w miejsco­wość bardziej nizinną, lesistą i za fol. Hanulin ma pierwszy młyn na rozlewie; o 4 w. poniżej przybiera od praw. brzegu Ratomkę a od le­wego Wiaczę. Pod wsią Bancerowszczyzną obraca pytle i folusze; pod wsią Borową młyn. W Mińsku Ś., zatamowana trzema groblami: na Niskim Rynku, pod Kisterem i na przed­mieściu Lachówce, podczas przyborów wio­sennych często wyrządza szkody miastu. Bezpośrednio za Mińskiem Ś., przeciąwszy tor drogi żel. mosk.-brzeskiej, obraca duże mły­ny z pytlami i foluszami w osadzie Sierebranka; dalej tocząc swe wody w zwrotach gwałtownych i przyjąwszy z lewej strony rz. Ślepnię ze słobodą Archirejską, pod wsią Nowy-Dwór przecina gościniec poczt. mińsko-ihumeński i obraca młyny pytlowe; za fol. Sydalin, wkroczywszy w pow. ihumeński, zwraca się kręto na lewo ku Koroliszczewiczom, przecina znowu tenże gościniec i

[s. 719]

zwróciwszy się na prawo ku wsi Sieniło, przecina poraz trzeci gośc. mińsko-ihumeński, potem płynąc w kierunku płd. ku wsi Michanowicze zbliża się znowu do pow. mińskiego, stano­wiąc granicę na przestrzeni 5 w. aż do fol. Łysowszczyzna, o 5 w. poniżej obraca wiel­kie młyny pytlowe za wsią Lesznica, a o 1 milę dalej wielki młyn pytlowy pod Zazierzem; w tem miejscu Ś., przeciąwszy gośc. wojenno-komunikacyjny ihumeński, płynie ku wsi Korowajewo (młyn na rozlewie), dalej zwraca się na płn. ku Dukorze (pytle i folu­sze), poczem zmieniając kierunek na bardziej wschodni, płynie około wsi: Żurawki, Turzec; w okolicy Pudzick, pod wsią Słobodą, rozlewa się w jezioro i obraca młyn; pod wsią Turyn młyny i folusze; 5 wiorst poniżej przyjmuje z lewej strony rz. Wołmę pod wsią Międzyrzyrzecze, i zwróciwszy się gwałtownie na płd. pod mko Puchowicze, zasila się tu od praw. brzegu rz. Citewką. O 9 w. za Pucho­wiczami dopływa do Ś. z lew. strony rz. Bołocza, pod wsią Berleż (Berłaż, przystań) z prawej str. rzka Błuża, a o 3 w. dalej rz. Talka naprzeciwko wsi Orzeszkowicze. Od Orzeszkowicz Ś. przybierając znowu kierunek wschodni, płynie ku mku Łapicze i na tej przestrzeni zasila się od lew. brzegu rzkami: Kamionką, Młynkiem i Celanką, a pod Łapicami rz. Żarnówką. Od zaśc. Żużlanka Ś., zasiliwszy się od praw. brzegu rzką Żużlanką, rozszerza znacznie swe koryto i w zakrętach nieustannych dopływa do Zborska (Izborska), a pod wsią Wiazy rozlana w jezioro obraca młyny; o 4 w. poniżej przyjmuje z prawej strony rz. Sinicę i odtąd na przestrzeni 15 w., stanowiąc granicę pomiędzy pow.: ihumeńskim i bobrujskim, zasila się od lew. brzegu rzkami Orczą i Zawiszynką; o 3 w. poniżej wsi Chołuj wkracza w pow. bobrujski i ubiegł­szy w kierunku wsch. około 7 w. przyjmuje z lewej strony rz. Pociechę i o 3 w. poniżej zatoczywszy koło na płd., pod mkiem Świsłocz wpada do Berezyny. Długość biegu około 250 w. Spławna na przestrzeni 70 w. od wsi Berleż. Dolina Ś. wąska, bagnista i ściśnięta wzgórzami, stopniowo rozszerza się w miarę zbliżania się do ujścia i dochodzi do szerokości 1 wiorsty. Ś. nadzwyczaj kręta i bystra, dno ma nierówne, wiele jest głębo­kich wirów czyli jam, a między Bancerowszczyzną i Krupcami, o 7 w. powyżej Mińska, znajduje się odmęt, zwany Bobrowszczyzną, którego głębokość niezmierna; jest to prawdo­podobnie źródło, otwór którego zagłębia się ukośnie pod powierzchnią ziemi. Na łąkach nadbrzeżnych znajduje się wiele krynic al. źródeł, jakoteż trzęsawisk; wszystkie one zarosłe zieleniejącą trawą i w zimie nie za­marzają. W Krupcach nad podobnem źródłem wznosi się cerkiew, a woda źródlana uchodzi u okolicznych włościan za lekarstwo na oczy i chętnie przez nich jest używaną. Łąki nad Ś. odznaczają się szczególną dobrocią i prawie wszędzie są dwukośne. Brzegi od źródeł aż do ujścia są gęsto zasiedlone. Szerokość rzeki rozmaita. W górnym biegu, w pow. mińskim płynie wąskiem, głębokiem, bystrem korytem; W Mińsku szeroka od 8—10 sąż., pod Puchowiczami i Łapiczami od 12—15 sąż., a pod mkiem Świsłoczą u ujścia przeszło 20 sąż. Mostów na Ś. jest wiele, mianowicie: 3 powyżej Zasławia; poniżej zaś jest ich 20 ważniejszych, mianowicie: w Zasławiu, Bancerowszczyznie, Borowej, 4 w Mińsku, w Nowym-Dworze, Koroliszczewiczach, Sienile, Iwanowszczyznie, Piaskach, Lesznicy, Zazierzu, Korowajewie, Dukorze, Turcu, Słobodzie Pudzickiej, Turyniu, Międzyrzeczu, Puchowiczach, Wiazach i Świsłoczy. Promy urządzone są: w Puchowiczach, Łapiczach i Chołuju. Mosty w ogóle liche, z wyjątkiem mostów w Mińsku i w Zazierzu na trakcie wojenno-komunikacyjnym. Ś. pomimo licznych zakrętów mogłaby być spławną, poczynając od Mińska, gdyby nie liczne mosty i groble, a wtedy znaczenie rzeki byłoby nader ważnem dla miejscowości, przez które przepływa. Z powodu tam spław zaczyna się zaledwo za Puchowiczami, od wsi Berleż, zkąd na drobnych łodziach przewozi się do Świsłoczy dziegieć, smoła, terpentyna, rogóżki lipowe, kamienie i spławia się drzewo towarowe w małych płytach (tratwach); dalej zaś w skutek tamy przy młynie przedmioty spławiane transportują się ku Berezynie na wozach, na przestrzeni 1 w. Składy drzewa towarowego zwykle w zimie przygotowują się na spław wiosenny: w Błuży i Międzyrzeczu. Jakkolwiek w ostatniem dwudziestoleciu przetrzebiono wszędy lasy, puszcze jednak nad Świsłoczą: łapickie (skarbowe), chołujskie i żarnowskie (po Zawiszy, hr. L. Krasińskiego), świsłockie (Niezabitowskiego) i in., dostarczają dużo drzewa różnego i klepki dębowej na spław do Krzemienczuga. Począwszy od ujścia rzeki Talki jeszcze dotychczas na Świsłoczy są liczne gony bobrowe, a najobfitsze tonie na rybę zwaną wierozub w Nowych-Włokach i pod Międzyrzeczem, o 6 w. powyżej Puchowicz.

J. Krz.A. Jel.

0 odpowiedzi

Zostaw odpowiedź

Chcesz przyłączyć się do dyskusji?
Nie krępuj się!

Leave a Reply