Seret

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 10, pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1889, s. 443-445.

Seret1.) al. Sered, rzeka, lewy dopływ Dniestru, na średnim jego biegu, wypływa z pod wodnego działu rozgraniczającego Po­dole od Wołynia tudzież dorzecza Bugu, Prypeci i Dniestru. To górzyste płaskowzgórze pokrywają lasy bukowe. S. wypływa na płd. od wsi Jasionowa, na granicy z Pieniakami (pow. brodzki), koło Majdanu Pieniackiego, dwiema strugami, które podążywszy ku płn. łączą się na płd. od Jasionowa w jeden potok zwany Wolicą (wznios. 350 mt. npm.). Pły­nie on w kierunku wschód, przez obszar Ja­sionowa okolicą leśną, mija młyn Bobutychę i pod Żarkowem (wólką Hołubicy) przechodzi na obszar Hołubicy, przyjmując nazwo „Łuh”. Tu zwraca się na płd.-wschód, wchodzi na obszar Pieniak rozlewając się w rozległy staw (wznies. 335 mt. npm.), z którego wy­płynąwszy dąży na obszar Czepieła, przybie­rając tu nazwę Grabarki. W Zwyżynie wy­kręca się na wschód i przechodzi na obszar Markopola. Tu zabiera od lew. brzegu potok Litowiski i tworzy w płd. stronie Markopola staw (wznieś. 324 mt.). Następnie wchodzi na obszar Ratyszcza, gdzie w płn. stronie ob­szaru tworzy rozległy staw (wzn. 320 mt.), do którego wpadają dwa inne ramiona wodne, zwane również Seretem. Jedno z nich półno­cne powstaje na płd. stoku wzgórza Baby, w obr. os. Malinisk (pow. brodzki), płynie wąskim jarem granicą gm. Szyszkowiec i Styberówki i wchodzi na obszar Orzechowczyka, gdzie łączy się z nadpływającym od wschodu pot. znacznym. Ta żyła wodna powstaje w Panasówce z dwu źródeł. Strugi te łączą się we wsch. stronie Niżkowiec (przys. Zagórza), odlewając staw (700 mt. długi, a 200 mt. sze­roki). W Zagórzu zwraca się z biegu płd. na zach., tworząc drugi staw a wszedłszy na ob­szar Seredca al. Seretca, rozlewa się staw (wzn. 335 mt.). Na granicy Jaśniszcza, Se­retca i Podbereziec przyjmuje od praw. brze­gu pot. Berehiwkę al. Siodłę, napływającą z Palikrów. Przepłynąwszy staw w Jaśniszczu (328 mt. npm.) podąża ku zach. na obszar Orzechowczyka, gdzie zabrawszy od praw. brzegu strugę Samiec al. Samec, płynącą ze Styberówki i Wierzbowczyka, łączy się (na wzn. 324 mt.) ze Seretem północnym we wschod. stronie wsi Orzechowczyka i pod na­zwą Seretu, dążąc na płd.-wschód, wpada do stawu ratyskiego, w pobliżu Seretu głównego, płynącego od Jasionowa. Zachodnie ramię Seretu, uchodzące do tegoż stawu, jest wła­ściwie połączeniem dwu ramion wodnych, t. j. Seretu werchobuzkiego i nuszczańakiego. S. werchobuzki, zwany w górnym biegu Kierniczyną, a w średnim Wiatyną, powstaje w Hu­cie Werchobuzkiej (pow. złoczowski), płynie na płd.-wsch. doliną śródleśną przez obszar Huty Werchobuzkiej, Werchobuż, Łukawiec (pow. brodzki), Batków i Hnidawy. Seret nuszczański wypływa w obr. wsi Nuszcza (pow. złoczowski), w lesie Oszowicy, płynie na wschód do Harbuzowa, zabierając wody z płn. części obszaru Nuszcza. W Harbuzowie wygina się na płn. i przechodzi do Manajowa. Tu zowie się Wydrówką (od połowu wyder) i wkrótce dostaje się na obszar Hnidawy (pow. brodzki), gdzie od lew. brzegu łączy się z S. werchobuzkim. Oba ramiona połączone wcho­dzą na płd. obszar Markopola, rozlewając się w obszerny staw (wzn. 323 mt.), z którego wypływa S. na płn. pod osadą Międzygórze, wchodząc w obr. Ratyszcza do stawu raty­skiego. Staw ten jest zbiornikiem wszystkich górnych Seretów. Za główne ramię uważać należy S. jasionowski. Długość biegu a) Se­retu jasionowskiego 25¹/₂klm.; b) S. panasowieckiego 13 ^1/₃klm.; c) S. z pod Baby 6 klm.; d) S. werchobuzkiego 20 klm.; e) S. nuszczańskiego 15 klm.; f) S. markopolskiego (połączenie dwu ostatnich S.) 3³/₄klm. Wznie­sienie źródeł: a) S. jasion. 400 mt.; b) S. panasowiec. 380 mt.; c) S. z pod Baby 360 mt.; d) S. werchobuz. 440 mt.; e) S. nuszczańsk. 375 mt. Staw ratyski wznosi się 320 mt. npm. Najdalej na zach. leżą źródła Seretu ja­sion, i werchobuz. pod 42°42′ wschód, dłg. F., a najdalej na wschód źródła S. panasow. pod 43°6′ wschód, dłg. F. Odległość źródeł tych wynosi 28 kim. Tak wytworzony Seret, wypłynąwszy z stawu ratyskiego, podąża na płd.-wschód granicą Ratyszcza i Czystopad do Czystopad, poniżej których wlewa się w roz­legły staw załoziecki (2500 mt. długi, 1500 mt. szeroki a 315 mt. wzn. npm.). Opływa mstko Załoźce od wschodu, zasilając się od lew. brz. pot. Hukiem, a cokolwiek poniżej od praw. Brzegu wodami Smolanki. Na granicy

[s. 444]

Reniowa i Wertełki odlewa staw wertełecki, którego płn. część należy do Reniowa, a płd. większa do Wertełki. Poniżej Wertełki opuszcza pow. brodzki a przechodzi do tarno­polskiego, na obszar Horodyszcza. Dolina S. była tu dawniej poprzecinana licznymi gro­blami i zapełniona stawami, broniącemi od strony wschod.- płn. przystępu do istniejącego tu grodu, w którego baszcie mieści się dziś obszerny piętrowy dom mieszkalny. Stawy te osłaniały też pobliski zamek Załoziec. Odtąd w kierunku płd.-wschod., doliną prze­ważnie moczarowatą, podąża S. granicą obsza­rów Zarudzia, Pleszowiec, Jankowiec, Czerni­chowa, Małaszowiec, Hładek, Iwaczowa Gór­nego i Dolnego, Hłuboczka Wielkiego, Płotycza, Czystyłowa i Proniatyna. W Iwaczowie tworzy staw. Między Białą (od wsch.), Kutkowcami (od zach.) a Tarnopolem (od płd.) tworzy rozległy staw (4 klm. długi, a 1 klm. szeroki, 303 mt. wznies.). Od Załoziec do Tarnopola brzegi są podmokłe, a dolina S. zbiorowiskiem stawów, dziś przerzedzonych ‘i osuszonych. Od Tarnopola dolina osusza się zwolna. S. zabiera wody okolicznych stawów od obu brzegów. Płynie na płd. popod Petry­ków i Berezowicę Wielką. Pod Ostrowem skręca się ku płn. a potem wielkim kolanem ku płd., tworząc obszerny półwysep, mający około 1 klm. długości, a w najwęższem miej­scu u płn. kończyny ¹/₃klm. szerokości. Na granicy Ostrowa i Berezowicy Wielkiej za­biera od praw. brzegu pot. Rudę a w Bucniowie pot. Brodek. Następnie przepływa mię­dzy Łuką Wielką i Myszkowicami wśród stromych wzgórzy, częścią lesistych, częścią o poszarpanych skalistych ścianach z czerwo­nego piaskowca; opływa Czartoryją, Łuczkę, Wolę Mazowiecką i Mikulińce. Tu wije się wśród wysokich brzegów wyżyny podolskiej, stromo ku rzece spadającej, pokrytej w czę­ści lasami wysokopiennymi. W dalszym bie­gu doliną uroczą poniżej wsi Krzywki prze­chodzi w Nałużu w pow. trębowelski. W Warwaryńcach zabiera od praw. brzegu Świniuchę z Wodawą, przepływa Strusów, Ruzdwiany, Zubów, Ostrowczyk, gdzie od lew. brzegu zabiera pot. Darachowski, następnie Zaścinocze i Humniska. Na granicy Semenowa, Zieleńcza i Plebanówki przyjmuje od lew. brzegu rz. Gnieznę, na płd. od Trębowli na obszarze Podgórza. Minąwszy Załawie, Pod-hajczyki i Dołbe, tworzy pod Janowem kolano, a potem skręciwszy się nagle na zach., zwra­ca się w Słobódce na płd. Od ujścia pot. Rud­ki Gniłej wchodzi w pow. czortkowski, opły­wa Budzanów, Skomorosze, gdzie od praw. brzegu zasila się Zwiniaczem. Odtąd w biegu na płd.-wsch. tworzy liczne zakręty pod Tudorowem (pow. husiatyński), Skorodyńcami (pow. czortkowski), Wygnanką i Czortkowem. Pod Białą przyjmuje od praw. brzegu pot. Białą al. Młynówkę. W dalszym biegu na płd. leżą nad S. osady Uhryn, gdzie od lew. brz. wpada do S. pot. Młynka, Rosochacz, Sosolówka, gdzie ma ujście od praw. brz. pot. Trawna, Ułaszkowce, Zabłotówka, Milowce, Kapuścińce, Lisowce, Szypowce, Szerszeniowce, Oleksińce, Muszkarów, Myszków, Bilcze, Błyszczanka, Holihrady, Lisieczniki. W koń­cu zrasza S. obszar Kasporowiec, Szczytowiec i Kułakowiec, a na obszarze Gródka, na gra­nicy Galicyi i Bukowiny, wpada do Dniestru od lew. brzegu. Od Milowiec aż do ujścia płynie przez pow. zaleszczycki. Długość bie­gu S. od stawu ratyskiego wynosi 222 klm. a jeżeli przyjmiemy S. jasionowski za główne ramię, to wzrośnie do 247 ¹/₂klm. Na pow. brodzki przypada 15 al. 40 ^l/₂klm., pow. tarnopolski 57, trębowelski 37, czortkowski 62, zaleszczycki 51 klm. Prawe dopływy są: Smolanka, Nesterówka, Ruda al. Dołżanka, Bróodek, Gnida, Świniucha z Wodawą, pot. Dara­chowski, Rudka Gniła al. Samiec, Zwiniacz, Biała al. Młynówka i Skała, Zwierzyniec, Bielawina, Trawna al. Szerkarzec (al. Szerkaszec), Dupa (al. Duba). Lewe: Huk, Gniezna, Nakrasów, Młynka i Chrumowa z Chrepelonem. Spad wód: 320 mt. (staw ratyski); 315 mt. (staw załoziecki); 314 mt. (staw wertełecki); 312 mt. (pod Horodyszczem); 310 mt. (pod Hładkami); 307 mt. (pod Hłuboczkiem); 304 mt. (pod Proniatynem); 303 mt, (staw tar­nopolski); 299 mt. (Berezowica Wielka); 284 mt. (w Łuczce); 279 mt. (w Nałużu); 258 mt. (ujście Gniezny); 253 mt. (pod Podhajczykami); 226 mt. (pod Skorodyńcami); 203 mt. (Rosochacz); 191 mt. (Lisowce); 160 mt. (Ho­lihrady); 143 mt. (Szczytowce); 135 mt. (uj­ście). W wodach S. żyją ryby: babka, ciosa, czerwinka, karaś, karp, kleń, koblik, krępa, leszcz, lin, marena, miętus, oklija, okoń, paraszka, płocica, piskorz, sum, szczupak, śliz. W stawie tarnopolskim przeważają: szczupak z żółtymi centkami, szczupak z białymi centkami i lin duży; zresztą są: lin mały czarny al. oczeretnik, okoń, karaś duży, szaran (karp) duży, leszcz duży, podleszcz, płoć duża czer­winką zwana, płoć biała mała, krępa, oklija, miętus, kobel i piskorz. Dla S. istnieje od­dział kraj. tow. rybackiego w Mikulińcach. W r. 1880 puszczono do S. pod Mikulińcami 100 węgorząt i narybek karpi. Wody S. przed­stawiają wzdłuż całego biegu krainę leszcza. Sprawozdania z badań geologicznych dokony­wanych w dolinie S. mieszczą się w Sprawo­zdaniach komisyi fizyjogr. Akad. Umiej. w Krakowie (t. X do XX). 2.) S., niem. Sereth,rum. Siretele, u staroż. geogr. Ararus, Hierasus, rzeka bukowińska, lewy dopływ Dunaju.

[s. 445]

Wypływa w obr. Szypotu Prywatnego, w pow. wyźnickim, z pod góry Lungula Starego (1379 mt.), tworzącej dział wodny miedzy Seretem, Suczawą a Czeremoszem, jako po­tok górski pod nazwą Borsukowa (Borsukiw, Bursukiw). Płynie leśnym jarem na płn.-zach., nad którym od wschodu wznosi się Czymirna (1227 mt.), a od płd.-zach. Rotundul (1341 mt.) i Magóra ze Szurdynem (1307 mt.), zabierając między dopływami od lew. brz. pot. Czornysz. Wszedłszy między domo­stwa Szypotu zabiera od lew. brz. pot. Zwarycz. Odtąd przybiera nazwę Seretu i płynie wprost na płn, wąską górską doliną, nad któ­rą od wschodu wznosi sio Tomnatyk (859 mt.), Moczarka Wielka (1004 mt.), wreszcie Stożek al. Stożok (859 mt.), a od zach. Wanczyn (1367 mt.), Fnrutia (1075 mt.), Trawien (1225 mt.), Rmostka (1084 mt.), Magóra (1017 mt.) i Afennyk (786 mt.), jakoteż lasy Czokielka, Łopuszna, Wibczenka i Stebnik. Mija Łopuszną, zakład kąpielowy i osadę gm. Berhometu Sereckiego, wreszcie dosięga te­goż Berhometu. Na tej przestrzeni górnego biegu przyjmuje od lew. brzegu Petrowec, Zwaracz, Łopusznę, Leleczy, Stebnik i Suchy pot.; od praw. brzegu: Lostun, Perechrestie. Już w Szypocie Prywatnym rozdziela się na ramiona, tworząc rozległe kamieńce. W Szy­pocie tworzy wodospad 3 mt. wys. W Berhomecie Serockim wykręca się na płn.-wsch., zraszając obszary Berhometu, Mihowy i Łukawca, poniżej którego przechodzi w pow. storożyniecki. Tu przepływa Żadową i dosta­je się na obszar gm. Komarostie. Zabiera od lew. brz, rz. Mihodrę ze Stawcem a od praw. brzegu Mihową, Żadówkę i pot. Byków. Od Komarestie podąża na płd.-wschód na obsza­ry gm. Panki, Storożyńca, Ropczego, Jordanestie, Karapczowa Sereckiego, Presekaren, Kamionki, następnie płynie granicą gm. Wołczyńca a Czerepkowiec, Styrcza a Czerepkowiec, Tereblestie a Waszkowiec i Seretu. Po­niżej miasta Seretu, oddzieliwszy obszar Ne-gostyny od Tereblestie, tworzy w dalszym biegu granicę między Bukowiną a Mołdawią. W obrębie Bukowiny leżą na lew. brzegu Rogoszostie, Kindostie i Góra Molnica. Od uj­ścia rz. Molnicy opuszcza ziemię bukowińską i wchodzi całkowicie do Multan. W obrębie Bukowiny przepływa od źródeł po Łukawiec pow. wyżnicki, od Żadowy po Suczaweny pow. storożyniecki, a stąd po Seret pow. sorecki. Długość biegu wynosi w obr. Bukowi­ny 148 klm., z tego na pow. wyżnicki przy­pada 42, pow. storożyniecki 60, serocki 27, a na granicę bukowińsko-multańską 19 klm. Odległość od źródeł 70 klm. Całe dorzecze “wynosi 1520 klm. kwadr. Pod Berhometem opuszcza góry. Odtąd płynie doliną na 8 klm. szeroką, która przy ujściu niektórych dopływów rozszerza się do 15 klm. Spad wód: 1300 mt. (źródło); 711 mt. (ujście Czornysza); 554 mt. (Łopuszna); 461 mt. (Berhomet); 440 mt. (pod Mihową); 363 mt. (Panka); 350 mt. (pod Storożyńcem); 349 mt. (Ropcze); 334 mt. (Karapczów); 318 mt. (Petryczanka); 310 mt. (Czerepkowce); 295 mt. (most pod miastem Seretom); 280 mt. (ujście Molniey). W ogólności ma bieg od Berhometu począwszy spokojny; nie tworzy wysp i nie wyrzuca żwiru, jak Dniestr i Prut. Spławowi drzewa przeszkadzają liczne pływające młyny i jazy. Prawe dopływy: Zubrinie, Lostun, Mihowa, Żadówka, Byków, Tysowiec, Dubowiec, Seret Mały, Kamionka, Sarodczyn, Lisok, Sołoniec; lewe dopływy: Czornysz Zwarycz, Petrowec, Zwaracz, Łopuszna, Leleczy, Stebnik, Suchy, Mihodra, Biłka, Hlibiczok, Selicz, Kotowiec i Molnica. Na granicy Bukowiny ma 150 mt. szerokości a 3 do 4 mt. głębokości. Opuściwszy Bukowinę, zwraca się zaraz na płd., płynąc przez Multany, dotykając mta Romanu, w szerokiej dolinie, prawie równolegle do Prutu. Pod Asjud wypływa na obszerną nizinę, tworzy naturalną granicę Multan od Wołoszczyzny, uchodzi pod Galaczem do Dunaju. Długość biegu w obr. Multan 360 klm., razem 508 klm. W Multanach przyjmuje z lew. brz. Suczawę, Mołdawę, Somusz, Bystrzycę Złotą, Totrusz, Putną, Rymnik i Buzów al. Buseo; z praw. brzegu Berłat. 3.) S.Mały, rzeka, powstaje w obr. gm. Banili Mołdawskiej, pow. storożyniecki, z połączenia strumieni górskich Dymitrycy, Komarnestiego i Hilczego i płynie na płn.-wsch. Przez obszar Banili Mołdawskiej, następnie przez Dawideny, gdzie zwraca się na wsch., a następnie przez Opajec, Budenice, Petrowce Górne. Przyjąwszy od praw. brz. pot. Sereczel, płynie na wsch. przez Kupkę i Suczaweny. Przeszedłszy na obszar Presekaren uchodzi do Seretu od praw. brzegu. Długość biegu równoległego z biegiem Seretu wynosi 43 klm. Prawe dopływy: Dunawec, Sereczel, Seredny, Korczastka, Tomeskul; lewe: Struhowiec, Śołoniec, Pantyn, Howyniec, Krywec, Jarnowec, Girbos, Dusza, Mokrec, Arszowec. Dolina S. Małego szeroka średnio 3 klm., przed ujściem dolina ta łączy się z doliną Seretu Wielkiego. Spad wód: 490 mt. (połączenie się potoków); 360 mt. (pod Budenicami); 340 mt. (ujście Sereczela); 320 mt. (ujście).

Br. G.