Michał Chalecki

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 250-251.

Chalecki Michał, h. wł. (1679—1715), oboźny W. Ks. Lit., ur. 12 XI w Wiejsiejach, syn Karola Kazimierza, starosty mozyrskiego, i Marianny z Ogińskich (1 v. Massalskiej), wojewodzianki mścisławskiej; należał do przeciwników domu sapieżyńskiego na Litwie. Przez szereg lat Sapiehowie starali się pozbawić go objętego jeszcze za życia ojca (f 1696) starostwa mozyrskiego na rzecz Piotra Karola Kotowskiego. Pod koniec rządów Jana 111, gdy chorągiew kozacka het­mana Sapiehy stanęła na konsystencję zimową w jego rodzinnym Chalczu, młody Ch. przypuścił szturm do jej kwatery i po krwawej walce zmusił ją do poddania się, co komisja wojsk.-skarb, wi­leńska pod przewodnictwem hetmana Sapiehy osądziła w skardze do króla »pro scandaloso actu«. W r. 1696 był Ch. posłem na konwokację; w r. 1697 podpisał jako deputat »ad pacta conventa« koekwację praw W. Ks. Lit., oraz elekcję Au­gusta II (razem z kilkoma innymi Ch.-imi, z których tylko Jakub, łowczy podlaski, prote­stował zrazu przeciwko narzuceniu Sasa); w tymże roku posłował na sejm koronacyjny w Krakowie. Odtąd należał Ch. do najwierniejszych stronni­ków Augusta II na Litwie. Miał wtedy rangę pułkownika J. Król. Mości. Natomiast starostwa mozyrskiego nie odzyskał odrazu: jeszcze w r. 1698 różne sejmiki litewskie domagały się da­remnie jego przywrócenia do tego urzędu, z któ­rego go »przemoc i duma sapieżyńska zepchnęła«; potwierdzenie na starostwie otrzymał dopiero po śmierci Kotowskiego, 22 I 1701. Podpisawszy już w roku poprzednim akt konfederacji przeciwko Sapiehom pod Olkienikami, Ch. dowodził w r. 1702 wojskami lit., które oblegały żołnierzy Sa­piehów

[s. 251]

w Bychowie. W następnym roku posłował wraz z Białozorem do Piotra W. w imieniu Litwy antysapieżyńskiej, skonfederowanej w Wilnie, i złożył swój podpis pod traktatem litewsko-moskiewskim (VI 1703). Przystąpił w r. 1704 do konfederacji sandomierskiej a na zjeździe lubelskim r. 1707 wszedł w skład deputacji do prymasa, marszałka konfederacji, i rady dodanej pułkownikowi Służce. Gdy w roku 1708 stron­nicy Stanisława Leszczyńskiego wzięli górę na Litwie, Ch. znowu stracił swe starostwo i z od­działami wojsk lit. wycofał się do Korony w ziemie ruskie, pod opiekę hetmana Sieniawskiego. Czekał na restytucję Augusta II, łowił wieści, zapowiadające jego powrót, i przesyłał je Sieniawskiemu wraz z wieściami o obrotach króla Stanisława i Karola XII. Po powrocie Augusta Ch. został 31 X 1709 oboźnym W. Ks. Lit., a tegoż dnia otrzymał przywilej królewski ‘na chorągiew husarską. Tą chorągwią dowodził w komputach lit. w 1. 1710—4, a poza tym miał własną chorągiew petyhorską. 24 I 1715 zmarł bezpotomnie w Warszawie.

Feldman J., Polska w dobie wojny północnej, Kr. 1925; Rogalski L., Dzieje Jana III Sobieskiego, W. 1847, 368; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II, P. 1856, 235; Sapiehowie, Pet. 1890, III; Kossakowski St., Monografie histor.-geneal., W. 1876; Wolff, Senatorowie; Vol. leg., V 869, 977, i VI 39,200; Zawisza K., Pamiętniki, W. 1862, 103, 191; Pisma i bumagi Piotra W., Pet. 1889—1907 11—V; Akta grodzkie i ziemsk., I 125, 130, 136; Akty izd. wil. kom., IV 283; Archeograf. Sbornik, IX 312; Archiw jugo-Zap. Rossii, II1/2, 414; rkp. Czart. 2108, 2115, 2625, 2656 II, 5776 (listy orygin. Ch-go); rkp. Ossol. 407, s. 93; Arch. Nieświeskie, koresp., teka 43, kop. 340, nr 1909; Arch. Główne, Zap. tryb. lub. t. 83, f. 170.

Oskar Halecki i Kazimierz Piwarski