Jaksa Ksawery Chamiec

Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków 1937, s. 260.

Chamiec Jaksa Ksawery (1848—1910), archeo­log. Syn Edwarda (+ ok. 1872) i Pelagii z Sa­riusz Zaleskich (+ 18 IX 1900), córki Ksawerego (+ 1839), kapitana 4. p. strzelców kon. Ks. Warsz., i Marli z Hołowińskich. Urodził się w Pustowarni w gub. kijowskiej, po ukończeniu gimnazjum w Żytomierzu wstąpił na wydział prawny Uniw. Kijowskiego, który ukończył w r. 1870 ze stop­niem kandydata praw. Po krótkim okresie zarzą­dzania majątkiem rodzinnym na Ukrainie prze­niósł się na stałe do Warszawy, by poświęcić się zupełnie pracom publicystycznym i naukowym. Przez szereg lat brał żywy udział w pracach spo­łecznych, zwłaszcza w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, Tow. Przeciwżebraczym, przede wszyst­kim zaś w Kasie Literackiej, w której utworzono żelazny fundusz zapomogowy jego imienia. Żo­naty był z Heleną z Menzlów (+ 18 IX 1900); zmarł bezdzietnie w Warszawie 3 XI 1910.

Oprócz dużej ilości drobnych artykułów, roz­sianych w «Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej«, wydrukował obszerniejsze studium etnologiczno-historyczne pt. Tajemnica Pireneów (»Bibl. Warsz.« r. 1897, t. III). Bardzo cenną ale nieopublikowaną pracą jego jest dwanaście map. graficznych rozwoju górnictwa w Królestwie Pol­skim; egzemplarz rękopiśmienny przechowuje Mu­zeum Przemyślu i Rolnictwa w Warszawie.

Może najszerszą dziedziną zainteresowań nau­kowych Ch-a była archeologia słowiańska. Dzięki wybitnym zdolnościom opanował on drogą samouctwa dość dokładnie archeologię zwłaszcza Ukrainy, orientując się wcale dobrze w literaturze ogólno-europejskiej prehistorii. Dlatego też prace Ch-a odbijają korzystnie od przeważnej ilości pu­blikacji badaczów rosyjskich. Najlepszą rozpra­wą a raczej zbiorem rozpraw jest Wśród stepów i jarów (»Bibl. Warsz. « 1894, 1895, 1896, 1900). Jest to ciekawa próba syntezy pradziejów Ukra­iny na tle fizjograficznych cech ziem naddnie­przańskich. Największe braki wykazuje chronolo­gia zjawisk przeddziejowych; natomiast wyjąt­kowo ciekawe jest ujęcie monograficzne kultury neolitycznych grobów skrzynkowych w Europie północno-zachodniej i środkowej oraz na zie­miach Polski i Ukrainy. Drugą, zasługującą na uwagę pracą syntetyczną jest referat, przedsta­wiony III Zjazdowi Historyków Polskich pt. Przeddziejowe stosunki zewnętrzne ziemi kijowskiej (»Pamiętnik III Z. H. P.« Kr. 1910, str. I—10). Drobne artykuły z dziedziny archeologii obej­mują: Dwa zjazdy (archeol. w Kijowie, »Bibl. Warsz.« 1899), recenzję dzieła Wł. Antonowicza »Mapa archeologiczna gub. kijowskiej« (»Światowit« 1899, I 135—46), rec. rocznika »Swiatowit« t. I (»Bibl. Warsz.« 1899, II 167—8), O Basiarnach, streszczenie referatu dra Mucha (»Światowit« II, 158), W sprawie systematyki wyrobów glinia­nych (»Światowit« II 168), Starożytności przedhi­storyczne na XI zjeździe archeologicznym w Kijowie (»Ateneum« W. 1900, II), Archeolog Józef Choj­nowski i jego zbiory (»Tyg. 11.« 1903, nr. 10), Rzut oka na dotychczasowe badania stacji starokamiennej w Kijowie (»Światowit« VII). Dużą zasługą Ch-a jest obszerne streszczenie dzieła prof. L. Niederlego »Ludzkość w dobie przeddziejowej« (»Światowit« t. I—VI), które odegrało dość zna­czną rolę dydaktyczną wobec braku wówczas polskiego podręcznika prehistorii ogólnej. Bardzo pracowicie, ale z pewną ilością błędów i z kłopotami terminologicznymi, dokonał Ch. przekładu na język polski tomu I dzieła L. Niederlego »Starożytności Słowiańskie«. Było to zakrojone na największą skalę przedsięwzięcie naukowe Ch-a, którego jednak nie ukończył; nie dało mu ono należytego zadowolenia, mimo niewątpliwej zasługi dla czytelnictwa polskiego w okresie wzma­gania się u nas słowianoznawstwa.

Pułaski Kaz., Kronika pol. rodów szl. Podoła, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911,249; »Kurier Warsz.« 1910, nr 305; »Bibl. Warsz. « 1910, IV 618; Czempiński Jan, Kasa Literacka 1899—1929, W. 1929, 18, 28, 43, 46—8; informacje od p. Janiny Kosackiej w Warszawie.

Włodzimierz Antoniewicz